Κ. Λέων, Η αποζηµίωση από την επιδείνωση της υγείας του παθόντος, 2024

Πίνακας Περιεχομένων

Πρόλογος

Πίνακας Περιεχομένων

Προλογικό Σημείωμα

Συντομογραφίες

Ι. Ελληνικές

ΙΙ. Ξενόγλωσσες

§ 1. Εισαγωγή

Ι. Mέλλουσα και εξελισσόµενη ζηµία από βλάβη της υγείας. To πρόβληµα

II. Βλάβη, επιδείνωση και ζηµία: εννοιολογική οριοθέτηση

III. Συνοπτική παρουσίαση και µεθοδολογική επεξεργασία

§ 2. Η θεσμοθέτηση της χρηματικής αποζημίωσης για σωματικές βλάβες. Ιστορική επισκόπηση

Ι. Aπό τους αρχαίους χρόνους στο “jus commune”

1. Τα στάδια εξέλιξης. Εισαγωγική θεώρηση

2. Η ιστορική εξέλιξη από την εκδίκηση στη θέσπιση των «ιδιωτικών ποινών»

Α. Αρχαίοι χρόνοι. Η εξέλιξη προς τη «νοµιµοποιηµένη αυτοδικία»

α) Εκδίκηση και αυτοδικία

β) Η επιβολή ανταλλαγµάτων αντί τιµωρίας

Β. Αττικό δίκαιο. Η διάκριση δηµοσίων και ιδιωτικών δικών για σωµατική προσβολή

α) Η «δίκη αἰκείας»

β) Η «γραφή ὕβρεως»

Γ. Ρωµαϊκό δίκαιο. H επιβολή ιδιωτικών ποινών

α) Γενικά χαρακτηριστικά

β) Η διαβάθµιση της αποζηµίωσης στη Δωδεκάδελτο

γ) Ο Ακουίλιος νόµος και η αποζηµίωση για αδικοπραξία (“damnum injuria datum”)

δ) Η προστασία των προσβολών της προσωπικότητας (“actio iniurarium”)

3. H αποζηµίωση για σωµατικές βλάβες κατά την εξέλιξη του jus commune

Α. Η αρχή “liberum corpus nullam recipit aestimationem”

Β. H επιδίκαση ηθικής βλάβης για τον πόνο από σωµατικούς τραυµατισµούς (“pretium doloris”)

α) Η επίδραση του «κανονικού δικαίου»

β) Η επιδίκαση ηθικής βλάβης στην “Constitutio Criminalis Carolina”

Γ. Η αποζηµίωση για την αναπηρία ή την παραµόρφωση

α) H επιρροή των αντιλήψεων του «φυσικού δικαίου»

β) H ρύθµιση του Πρωσικού ΑΚ

ΙΙ. Η αποζηµίωση για σωµατική βλάβη στο ελληνικό δίκαιο πριν τον ΑΚ

1. Η αποκατάσταση της περιουσιακής ζηµίας

2. Το ζήτηµα της επιδίκασης ηθικής βλάβης

Α. Η επιδίκαση του «τιµήµατος των αλγηδόνων»

Β. Η µνεία στους τοπικούς κώδικες

Γ. To απαράδεκτο νέας αγωγής για µεταγενέστερη επιδείνωση

Μέρος Α

Η θεµελίωση της ευθύνης

για την αποκατάσταση της ζηµίας

από την επιδείνωση

§ 3. Η οριοθέτηση της αποζημίωσης για τη ζημία από την επιδείνωση στο υποσύστημα αδικοπρακτικής ευθύνης του ΑΚ. Κατευθυντήριες αρχές και προϋποθέσεις

Ι. Eισαγωγικές παρατηρήσεις

ΙΙ. Η λειτουργική συνέργεια των αποζηµιωτικών αρχών

1. Η λειτουργία της «αποκαταστατικής» αρχής

Α. Το αίτηµα για την ανόρθωση «όλης της ζηµίας και µόνο της ζηµίας» από την αδικοπραξία

B. Προσανατολισµός της προστασίας κυρίως στο ζηµιωθέντα

Γ. H απαγόρευση πλουτισµού του ζηµιωθέντος

2. H θεµελιώδης σηµασία της αρχής της «ενότητας της ζηµίας» στις περιπτώσεις σωµατικής βλάβης

Α. Οι παραδοχές του γερµανικού δικαίου

Β. Η υιοθέτηση των θέσεων στο ελληνικό δίκαιο

Γ. Η σηµασία της διάκρισης της εξέλιξης της ζηµίας σε «προβλεπτή» και «απρόβλεπτη»

Δ. Εξέλιξη της ζηµίας στο χρόνο και µεταγενέστερη της αγωγής εκδήλωση της επιδείνωσης

Ε. Η κατ΄ εξαίρεση σηµασία της διαπίστωσης της µονιµότητας της βλάβης στην επιδίκαση της αποζηµίωσης

ΣΤ. Η εναλλακτική προσέγγιση. Επιδίκαση µετά τη σταθεροποίηση των συνεπειών της βλάβης

α) O γαλλικός θεσµός της “consolidation”

β) H δυνατότητα δικαστικής επιφύλαξης για τον προσδιορισµό της ζηµίας στον ελβετικό κώδικα ενοχών.

γ) Κριτική-Πλεονεκτήµατα

3. Η αρχή «όλα ή τίποτα» και η ανάγκη απόκλισης από αυτή κατά την επιδίκαση της αποζηµίωσης

Α. Η πρόταση για «αναλογική» αποζηµίωση

Β. Η προσφυγή στη διορθωτική λειτουργία της «καλής πίστης»

Γ. Η πρόταση για µετακύλιση της νέας ζηµίας σε ασφαλιστικούς ή ευρύτερους κοινωνικούς φορείς σε ορισµένες περιπτώσεις αιτιακής απροσδιοριστίας

III. Oι προϋποθέσεις της ευθύνης για τη ζηµία από την επιδείνωση

1. Η ΑΚ 914 ως νόµιµος λόγος ευθύνης

Α. Eπιδείνωση ως συνέπεια παράνοµης συµπεριφοράς

Β. Η υπαιτιότητα του ζηµιώσαντος

α) Δόλια συµπεριφορά του ζηµιώσαντα

β) Αµέλεια και προβλεψιµότητα της ζηµίας

αα) Δυνατότητα πρόβλεψης της άµεσης ζηµίας

ββ) Έλεγχος της προϋπόθεσης της αµέλειας και για τις µεταγενέστερες ζηµίες;

Γ. Eπιδίκαση της αποζηµίωσης ανεξάρτητα από το βαθµό πταίσµατος του ζηµιώσαντος

2. Ειδικώς η πρόκληση της ζηµίας από την επιδείνωση

Α. Επιδείνωση σωµατικής βλάβης που προκλήθηκε από τραυµατισµό

α) Δευτερογενείς νευρολογικές βλάβες προκληθείσες από κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις

β) Νευρογνωστικές διαταραχές οφειλόµενες σε προηγούµενο εγκεφαλικό τραύµα

γ) Ψυχοπαθολογικές µεταγενέστερες εκδηλώσεις της βλάβης. Το «οργανικό ψυχοσύνδροµο»

δ) Οι µετατραυµατικές επιληπτικές κρίσεις

ε) Οι τραυµατισµοί της αυχενικής µοίρας της σπονδυλικής στήλης

στ) To ζήτηµα της προβλεψιµότητα της επιδεινούµενης βλάβης από κατάγµατα και ορθοπαιδικούς τραυµατισµούς

αα) Περιπτώσεις απρόβλεπτης επιδείνωσης

ββ) Περιπτώσεις προβλεπόµενης επιδείνωσης

Β. Η ψυχική διαταραχή ως επιγενόµενη βλάβη της υγείας του ζηµιωθέντος

α) Το τραυµατικό γεγονός ως εκλυτικό αίτιο της διαταραχής

αα) Άµεση και επιγενόµενη ψυχική διαταραχή

ββ) Εννοιολογικοί προσδιορισµοί και διαγνωστικά κριτήρια

γγ) Αξιολόγηση ως προς τις επιπτώσεις από το τραυµατικό γεγονός

β) Eιδικότερα η «Διαταραχή stress µετά από ψυχοτραυµατική εµπειρία» (“Post Traumatitic Stress Disorder”)

αα) Κύρια χαρακτηριστικά

ββ) Διαγνωστικά κριτήρια για τη διαπίστωση της αγχώδους µετατραυµατικής διαταραχής

Γ. Επιδείνωση υφιστάµενης σωµατικής βλάβης ή πάθησης εξαιτίας ιατρικού σφάλµατος

α) Iατρικό σφάλµα και «επιπλοκή»

β) Eπιδείνωση συνδεόµενη αιτιωδώς µε διαγνωστικό σφάλµα

αα) Moρφές διαγνωστικού σφάλµατος

ββ) Yποχρέωση παραποµπής σε επανέλεγχο

γ) Σφάλµα κατά τη θεραπεία της αρχικής βλάβης

αα) Σφάλµα κατά τη διενέργεια της θεραπείας

ββ) Eπιδείνωση κατόπιν πληµµελούς παρακολούθησης κατά την αποθεραπεία

δ) Eπιδείνωση λόγω ενδονοσοκοµειακής µόλυνσης ή µολυσµατικής µετάγγισης

αα) Aποδεικτικές δυσχέρειες ως προς τον καταλογισµό της ευθύνης

ββ) Ανάληψη της ιατρικής ευθύνης από κρατικούς φορείς. Το γαλλικό παράδειγµα

γγ) Πλεονεκτήµατα του γαλλικού µοντέλου

Δ. Eπιδείνωση εξαιτίας δυσµενών εργασιακών συνθηκών

α) Σχέση µε εργατικό ατύχηµα

β) Σταδιακή εξέλιξη της βλάβης λόγω έκθεσης σε ανθυγιεινό εργασιακό περιβάλλον. To παράδειγµα της έκθεσης σε αµίαντο

3. Η αιτιώδης διασύνδεση του νόµιµου λόγου ευθύνης µε τη ζηµία από την επιδείνωση

Α. Tα στάδια ελέγχου της αιτιώδους συνάφειας

α) Η διάκριση σε «φυσική» και «νοµική» αιτιότητα

β) Η διάκριση σε «θεµελιωτική» και «πληρωτική» της ευθύνης αιτιότητας

γ) Ο έλεγχος της αιτιακής σχέσης σε τρία στάδια. Ο εντοπισµός της διασύνδεσης βλάβης και επιδείνωσης

Β. Η «πρόσφορη αιτία» ως κριτήριο περιορισµού της ευθύνης

α) Η θετική εκδοχή της προσφορότητας. Σχέση µε προβλεψιµότητα

β) Η αρνητική εκδοχή της προσφορότητας

γ) Συνδυαστική εφαρµογή των δύο εκδοχών κατά τον έλεγχο της προσφορότητας της ζηµίας από την επιδείνωση

Γ. O σκοπός του κανόνα δικαίου ως τελικό κριτήριο για την επίρριψη της ευθύνης στο ζηµιώσαντα

§ 4. Συναιτιότητα και καταλογισμός της ευθύνης για την πρόκληση και την έκταση της ζημίας απο την επιδείνωση

Ι. Συµµετοχή περισσοτέρων δραστών και εις ολόκληρον ευθύνη

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

Α. To πεδίο εφαρµογής της ΑΚ 926 εδαφ. α΄ στις περιπτώσεις πραγµατικής συµµετοχής περισσοτέρων στη δηµιουργία της ζηµίας από την επιδείνωση

Β. H διάκριση της ζηµίας από την επιδείνωση σε «διαιρετή» και «αδιαίρετη»

2. Η εν στενή εννοία «κοινή πράξη»

A. Συλλογική συµµετοχή στην πρόκληση της βλάβης

B. Επιδείνωση ως συνέπεια σφάλµατος «ενιαίας συλλογικής πράξης» παρόχων ιατρικών υπηρεσιών

Γ. Επιγενόµενη βέβαιη συµµετοχή στη διατήρηση ή στην επίταση των συνεπειών της επιδείνωσης

3. Επιδείνωση ως αποτέλεσµα ανεξάρτητης δραστηριότητας περισσοτέρων προσώπων

Α. Οι περιπτώσεις «παραυτουργίας». Πεδίο εφαρµογής

B. Επιδείνωση από τη σύγκλιση µη ζηµιογόνων αυτοτελώς αιτίων

α) Η «αναγκαίως συµπίπτουσα αιτιότητα»

β) Το ζήτηµα της ελάχιστης συµβολής κάθε πράξης στην επιδείνωση

Γ. Ποσοτική και ποιοτική διαφοροποίηση της βλάβης από τη συγκλίνουσα δράση περισσοτέρων ζηµιογόνων δραστηριοτήτων

α) Η «σωρευτικώς συµπίπτουσα αιτιότητα»

β) Η θεµελίωση της ευθύνης του αρχικού δράστη. Διάκριση των περιπτώσεων.

γ) Ειδικώς η ευθύνη του αρχικού ζηµιώσαντα για τη ζηµία από την επιδείνωση που προκλήθηκε εξαιτίας µεταγενέστερου ιατρικού σφάλµατος

4. Παράλληλη ευθύνη περισσοτέρων για την επιδείνωση

Α. Το πεδίο εφαρµογής της ΑΚ 926 εδαφ. α΄. περ.

Β. Ειδικώς η παράλληλη ευθύνη του ιδιωτικού θεραπευτηρίου λόγω πρόστησης.

ΙΙ. Συρροή πιθανών αιτίων και αβεβαιότητα ως προς την πραγµατική αιτία πρόκλησης της επιδείνωσης

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

2. Η υπαγωγή στην AK 926 εδαφ. β΄

Α. Προϋποθέσεις και πεδίο εφαρµογής

B. Παρατηρήσεις σχετικά µε την εφαρµογή της διάταξης στις περιπτώσεις επιδείνωσης

3. Συνέπειες εις ολόκληρον ευθύνης από την επιδείνωση

A. H εφαρµογή των ΑΚ 481 επ

B. Eνέργεια κατ’ ιδίαν γεγονότων

Γ. Aναγωγή µεταξύ των συνυπευθύνων

Δ. Αποµάκρυνση από την εις ολόκληρον ευθύνη στις περιπτώσεις συναιτιότητας µε χρονικά απέχουσες πράξεις

4. Οι εναλλακτικές προτάσεις

Α. Επιδίκαση της αποζηµίωσης ανάλογα µε την πιθανότητα πρόκλησης της ζηµίας

α) Συνοπτική παρουσίαση

β) Πεδίο εφαρµογής στις περιπτώσεις απροσδιοριστίας των γεννεσιουργών παραγόντων της επιδείνωσης

Β. H «απώλεια ευκαιρίας» αποφυγής της ζηµίας από την επιδείνωση

α) Η µαταίωση των πιθανοτήτων ορθής θεραπείας ως ζηµία. Συγκριτική επισκόπηση

β) Αντιρρήσεις ως προς τη δυνατότητα εφαρµογής της «απώλειας ευκαιρίας» για τον προσδιορισµό της ζηµίας από την επιδείνωση

Γ. Η επίλυση της ασάφειας ως προς την αιτιακή συµβολή εκάστου ζηµιογόνου παράγοντα στην επιδείνωση µε δικονοµικές ρυθµίσεις

5. Επιστηµονική αβεβαιότητα ως προς την πραγµατική αιτία πρόκλησης της βλάβης.

Α.Παραδείγµατα από την αντιµετώπιση του ζητήµατος στις αλλοδαπές έννοµες τάξεις

α) Το γαλλικό παράδειγµα του καταλογισµού της ζηµίας για τις µακροχρόνιες παρενέργειες από τον εµβολιασµό κατά της ηπατίτιδας Β

β) Aποδεικτικές δυσχέρειες στην αξιολόγηση της επικινδυνότητας φαρµάκων

γ) Πρόκληση της επιδείνωσης από έναν ή περισσότερους παράγοντες και αβεβαιότητα ως προς το ποσοστό της αιτιώδους συνδροµής. Το παράδειγµα των προσβολών της υγείας από έκθεση σε αµίαντο στο αγγλοσαξωνικό δίκαιο

Β. Προτεινόµενα κριτήρια για την αναγνώριση της αιτιώδους συµβολής στις περιπτώσεις επιστηµονικής αβεβαιότητας

α) Η σηµασία των πορισµάτων της επιδηµιολογικής έρευνας

β) Τα “κριτήρια Bradford-Hill” στην αξιολόγηση της σχέσης αιτίου-αποτελέσµατος

Γ. H χρησιµότητα της επιστηµονικής συνδροµής κατά τον έλεγχο του αιτιώδους συνδέσµου στις περιπτώσεις επιδείνωσης

α) Η συµβολή της δικαστικής πραγµατογνωµοσύνης

β) H αξιοποίηση των επιστηµονικών ερευνών και των επιστηµολογικών κριτηρίων

ΙΙΙ. Ειδικώς η συµµετοχή παραγόντων σχετιζοµένων µε τα πρόσωπο του παθόντος στην επιδείνωση της υγείας του

1. Η «προδιάθεση» του παθόντος. To ζήτηµα και οι υποστηριζόµενες θέσεις

A. Η αρχή του «εύθραυστου κελύφους». Γενικά χαρακτηριστικά

B. Συγκριτική επισκόπηση

α) Aγγλοσαξωνικό δίκαιο

β) Γαλλικό δίκαιο

γ) Γερµανικό δίκαιο

Γ. Η σηµασία του προδιαθετικού παράγοντα στο ελληνικό δίκαιο

α) Ως προς τον καταλογισµό της ευθύνης

β) Ως προς την επίδραση στην επιδίκαση της αποζηµίωσης

2. Ειδικές περιπτώσεις επίδρασης του προδιαθετικού παράγοντα στον καταλογισµό της ευθύνης και στην έκταση της αποζηµίωσης

A. Η προϋφιστάµενη σε λανθάνουσα µορφή ασθένεια ή πάθηση. Νοµολογιακά παραδείγµατα

Β. Σηµαντική επιδείνωση των συνεπειών της βλάβης λόγω ηλικίας του παθόντος. Oι τραυµατισµοί ηλικιωµένων

Γ. Οι τραυµατισµοί κατά τη νηπιακή ή την παιδική ηλικία

α) Ο µακροπρόθεσµος χαρακτήρας της πλήρους εξέλιξης των συνεπειών της βλάβης

β) Eιδικά η µακροπρόθεσµη επιδείνωση εξαιτίας του «συνδρόµου της ανατάραξης του βρέφους»

γ) Καταλογισµός της πιθανολογούµενης εξέλιξης της ζηµίας στον υπεύθυνο

Δ. Εσφαλµένη διάγνωση της γονιδιακής προδιάθεσης κατά τον προγεννητικό έλεγχο

α) Έλλειψη αιτιώδους συνδέσµου µεταξύ εσφαλµένης διάγνωσης και βλάβης.

β) Το γεννηθέν τέκνο ως ζηµιωθείς

γ) Προσβολή προσωπικότητας εξαιτίας των συνεπειών της βλάβης από την εκδήλωση του προδιαθετικού παράγοντα;

3. Το «συντρέχον πταίσµα» του παθόντος στην επιδείνωση της υγείας του

A. Βάρος επίδειξης ιδιαίτερης επιµέλειας λόγω προηγούµενης οργανικής επιβάρυνσης

B. Παράλειψη ενεργειών σχετικών µε τη µείωση των συνεπειών της επιδείνωσης.

4. Συναιτιότητα στην πρόκληση της επιδείνωσης φυσικού ή τυχηρού γεγονότος ή τρίτου παράγοντα που λογίζεται ότι εµπίπτει στη σφαίρα του ζηµιωθέντος

A. Η επίδραση της συµβολής του τυχαίου γεγονότος στη διαµόρφωση της τελικής ζηµίας

Β. Η αντιµετώπιση των περιπτώσεων - Οι διατυπωθείσες απόψεις

α) H διακοπή του αιτιώδους συνδέσµου

β) H θεωρία του «γενικού βιοτικού κινδύνου»

γ) H πρόταση για αναλογική αποζηµίωση στις περιπτώσεις συναιτιότητας µε τυχαίους παράγοντες

ΙV. Αναπόφευκτη επιδείνωση εξαιτίας συρροής εναλλακτικών αιτίων

1. To πρόβληµα θεµελίωσης της φυσικής αιτιότητας

2. Συρροή εναλλακτικών πραγµατικών αιτίων

A. H «σωρευτική» ή «διπλή» αιτιότητα

B. Έκταση της ευθύνης των υπαιτίων

3. Επιδείνωση ως συνέπεια «υποθετικής» ή «προλαµβάνουσας» αιτιότητας

A. To πρόβληµα στις περιπτώσεις σωµατικής βλάβης

B. Σύντοµη συγκριτική θεώρηση

Γ. H αντιµετώπιση του ζητήµατος στο ελληνικό δίκαιο- Υπολογισµός της συνδροµής του επιγενόµενου αδικοπρακτικού γεγονότος στην τελική ζηµία

α) Οι υποστηριζόµενες απόψεις

β) H νοµολογιακή αντιµετώπιση

Δ. Ενδεικτική ταξινόµηση των προτεινόµενων λύσεων στις περιπτώσεις πρόκλησης επιδείνωσης από διαδοχικές ανεξάρτητες πράξεις περισσοτέρων

4. Το ζήτηµα της «νόµιµης εναλλακτικής συµπεριφοράς» του υπευθύνου της επιδείνωσης

A. Οριοθέτηση κατά τον έλεγχο της αιτιώδους διαδροµής

B. Ο ισχυρισµός περί του αναπόφευκτου της επιδείνωσης επί ιατρικού σφάλµατος

Μέρος Β

Η δικαστική επιδίωξη της αποζηµίωσης

για την αποκατάσταση της ζηµίας

απο την επιδείνωση

§ 5. Oι απαιτήσεις για τις νέες εκδηλώσεις της ζημίας

Ι. Η αποκατάσταση της περιουσιακής ζηµίας

1. Γενικά χαρακτηριστικά

2. Νέο αίτηµα για νοσήλια και θεραπευτικές δαπάνες

Α. Οι προϋποθέσεις για την επιδίκαση

α) Tα κριτήρια του «αναγκαίου» και του «εύλογου» της θεραπευτικής δαπάνης

β) Eιδικά η µελλοντική διενέργεια πλαστικής χειρουργικής επέµβασης

αα) Προϋποθέσεις

ββ) Σχέση µε την κατά ΑΚ 931 χρηµατική παροχή για «παραµόρφωση»

Β. Δαπάνες τρίτων προσώπων

α) Aναζήτηση µόνο από τον παθόντα

β) Διευρυµένη έννοια των νοσηλίων. Κριτήρια για την αποζηµίωση

Γ. Πιθανολόγηση της θεραπευτικής ανάγκης λόγω επιδείνωσης και προσωρινή επιδίκαση απαίτησης

α) Ανάγκη πραγµατικής διαπίστωσης της επικείµενης έναρξης των νέων εκδηλώσεων της ζηµίας;

β)

Προϋποθέσεις προσωρινής επιδίκασης των εξόδων θεραπείας (ΚΠολΔ 728 περ. ε’)

3. Η επιδείνωση ως αιτία µελλοντικής αύξησης δαπανών

Α. Ανάγκη κάλυψης µακροχρόνιων και διαρκών αναγκών

Β. Oριοθέτηση σε σχέση µε τις λοιπές αξιώσεις

α) To ζήτηµα του ορίου αποκατάστασης της ποιότητας διαβίωσης του ζηµιωθέντος

β) Αύξηση µελλοντικών δαπανών για βελτίωση της ποιότητας ζωής και επιδίκαση µελλοντικής ηθικής βλάβης.

Γ. Χρόνος απόσβεσης και µεταβίβαση της αξίωσης για µελλοντικές δαπάνες

4. Αποζηµίωση για διαφυγόντα εισοδήµατα λόγω της επιδείνωσης

Α. Η αποθετική ζηµία από τη µείωση της εργασιακής ικανότητας του ζηµιωθέντα. Συγκριτική θεώρηση

α) Ελβετικό δίκαιο

β) Γερµανικό δίκαιο

γ) Αυστριακό δίκαιο

δ) Γαλλικό δίκαιο

ε) Aγγλοσαξωνικό δίκαιο

Β. H πιθανολόγηση της µέλλουσας αποθετικής ζηµίας από την επιδείνωση

Γ. Η σηµασία του χρονικού προσδιορισµού της «σταθεροποίησης» της υγείας του αιτούντος

5. Ειδικώς η περιουσιακή ζηµία από την επιδείνωση των τραυµατισµών σε νεαρή ηλικία

Α. Συνέπειες στην επαγγελµατική σταδιοδροµία

α) Καθυστέρηση στην περάτωση των σπουδών

β) Αποζηµίωση λόγω αλλαγής επαγγελµατικού προσανατολισµού. Προϋποθέσεις και κριτήρια

B. Η διστακτικότητα της ελληνικής νοµολογίας

α) Χρόνος εκτίµησης της επαγγελµατικής εξέλιξης του ανηλίκου

β) Σχέση µε την επιδίκαση της αποζηµίωσης από την ΑΚ

γ) H άσκηση αναγνωριστικής αγωγής

ΙΙ. Η ικανοποίηση της ηθικής βλάβης για τις ψυχικές επιπτώσεις της ζηµίας απο την επιδείνωση

1. Δικαστική επιδίωξη επιπλέον χρηµατικής ικανοποίησης µετά την εκδήλωση των συνεπειών της επιδείνωσης

Α. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

Β. Μεταγενέστερη εκδήλωση νέας βλάβης της υγείας του ζηµιωθέντα υπό τη µορφή παθολογικής ψυχικής «διαταραχής»

α) Γενικά χαρακτηριστικά-Προϋποθέσεις

β) Νοµολογιακά παραδείγµατα-Παρατηρήσεις

αα) Πληµµελής εφαρµογή των διεθνών ιατρικών κριτηρίων ως προς το διαγνωστικό έλεγχο

ββ) Έλλειψη αιτιώδους συνδέσµου

γγ) Απρόβλεπτος χαρακτήρας της διαταραχής-Σχέση µε δεδικασµένο

δδ) Η σηµασία της διενέργειας ψυχιατρικής πραγµατογνωµοσύνης µε την αξιοποίηση των διεθνών διαγνωστικών κριτηρίων

Γ. Αίτηµα για πρόσθετη χρηµατική ικανοποίηση µετά την επιδείνωση προϋπάρχουσας σωµατικής ή οργανικής ζηµίας

α) Σχέση µε προβλεψιµότητα-Δεδικασµένο

β) Εναλλακτικές προτάσεις προς περιορισµό της αβεβαιότητας

αα) Υποβολή του αιτήµατος χρηµατικής ικανοποίησης για πρώτη φορά µετά τη σταθεροποίηση της υγείας του παθόντος

ββ) Χρήση επεξεργασµένων συλλογών νοµολογίας υπό µορφή «Πινάκων».

2. Η επίδραση του κινδύνου µελλοντικής επιδείνωσης στην επιδίκαση της ηθικής βλάβης

Α. Η αξιολόγηση του κινδύνου επιδείνωσης κατά την επιµέτρηση της ηθικής βλάβης µε «αντικειµενικά» κριτήρια

α) Οι προτάσεις σχετικά µε την εισαγωγή αντικειµενικών κριτηρίων κατά την επιµέτρηση της ηθικής βλάβης στις περιπτώσεις προσβολής της υγείας

β) Ειδικώς η πρόταση του Scwintowski για την «ηµερήσια επιµέτρηση» της ηθικής βλάβης

γ) Kριτικές επιφυλάξεις

Β. Η συνειδητοποίηση από τον παθόντα των τελικών συνεπειών της ζηµίας ως συνεκτιµώµενος παράγοντας κατά την επιµέτρηση της ηθικής βλάβης

α) Η σταδιακή ψυχική «προσαρµογή» του ζηµιωθέντα στη νέα κατάσταση της υγείας του

β) H συνειδητοποίηση του κινδύνου επιδείνωσης ως αυξητικός παράγων της ηθικής βλάβης. Η αντιµετώπιση του ζητήµατος από τη γερµανική νοµολογία στις περιπτώσεις τραυµατισµών ανηλίκων

γ) Αξιοποίηση των νοµολογιακών πορισµάτων

Γ. Ο κίνδυνος επιδείνωσης ή µονιµοποίησης της βλάβης ως παράγοντας για την επιδίκαση «µελλοντικής» ηθικής βλάβης

α) Πρόγνωση εξέλιξης της ζηµίας και νοµολογιακή κατασκευή της «µέλλουσας» ηθικής βλάβης

β) Σχέση µε την πρόγνωση για µονιµότητα της αναπηρίας

3. Το άγχος µελλοντικής επιδείνωσης ως αυτοτελής ζηµία για την επιδίκαση ηθικής βλάβης

Α. Συγκριτική θεώρηση

α) Το γαλλικό παράδειγµα της “préjudice d’ angoisse”

αα) Άγχος σχετικά µε τη «συνειδητοποίηση µιας εξελισσόµενης πάθησης».

ββ) Άγχος εξαιτίας του φόβου επιδείνωσης λόγω ενδονοσοκοµειακής µόλυνσης

γγ) Διαρκής ανησυχία για τον κίνδυνο εκδήλωσης µιας ασθένειας

δδ) H αποζηµίωση για το «άγχος του επικείµενου θανάτου»

β) H υπό προϋποθέσεις επιδίκαση αποζηµίωσης για το φόβο µελλοντικής εκδήλωσης της ζηµίας στο αγγλοσαξωνικό δίκαιο

αα) Διάκριση ηθικής βλάβης και «ψυχικής δυσφορίας»

ββ)Προϋποθέσεις για τη συνεκτίµηση της αγχώδους διαταραχής κατά την επιµέτρηση της ηθικής βλάβης στην αγγλική νοµολογία

γ) H κατ΄ εξαίρεση επιδίκαση ηθικής βλάβης σε περιπτώσεις συνειδητοποίησης της επιθανάτιας επιδείνωσης στο γερµανικό δίκαιο

Β. Η επίδραση του άγχους µελλοντικής επιδείνωσης κατά την επιδίκαση της χρηµατικής ικανοποίησης στα πλαίσια της ΑΚ 932

4. Επιδείνωση του άµεσα παθόντος και αναγνώριση αξιώσεων ηθικής βλάβης σε τρίτους

Α. O περιοριστικός χαρακτήρας των ρυθµίσεων

Β. Η θεµελίωση παράνοµης προσβολής ιδίων δικαιωµάτων του τρίτου

Γ. Επιδίκαση χρηµατικής ικανοποίησης λόγω πρόκλησης διακριτής βλάβης στην υγεία του τρίτου

α) H ζηµία από σοκ - Προϋποθέσεις

β) Η δυνατότητα υπαγωγής στην ΑΚ 932 εδαφ. α΄

γ) Η πρόταση για αναλογική εφαρµογή της ΑΚ 932 εδαφ. γ΄

Δ. Επιδίκαση χρηµατικής ικανοποίησης λόγω προσβολής της προσωπικότητας του τρίτου

α) Προστασία της προσωπικότητας στην έκφανση της οικογενειακής ζωής

β) Ειδικά η αστική προστασία των θυµάτων ενδοοικογενειακής βίας

γ) Η προϋπόθεση της βαρύτητας της βλάβης του άµεσα παθόντος

Ε. Ανάγκη για τροποποίηση της ΑΚ 932 εδαφ. γ΄;

α) Επιφυλάξεις σχετικά µε τη θεµελίωση δικαιώµατος ηθικής βλάβης σε τρίτους εντός του υπαρχοντος νοµοθετικου πλαισίου στις περιπτώσεις που η ζηµία στον άµεσα παθόντα είναι αποτέλεσµα επιδείνωσης

β) To παράδειγµα της προστασίας των «εξ’ αντανακλάσεως ζηµιωθέντων» στο γαλλικό και ιταλικό δίκαιο

γ) Oι κατευθύνσεις του ευρωπαϊκού δικαίου

δ) Πρόταση για τροποποίηση του ρυθµιστικού εύρους της ΑΚ 932 εδαφ. γ΄

§ 6. Οι διακωλυτικοί παράγοντες

I. Γενικά χαρακτηριστικά

ΙΙ. Η απρόβλεπτη επιδείνωση ως λόγος «παράκαµψης» του δεδικασµένου

1. Το ρυθµιστικό εύρος από το δεδικασµένο της πρώτης δίκης

A. Ενότητα της ζηµίας και αντικείµενο της δίκης

α) Εισαγωγικές παρατηρήσεις

β) Η διεύρυνση των ορίων του δεδικασµένου στην απόφαση της αγωγής από αδικοπραξία

Β. Το ζήτηµα της δεσµευτικότητας της διάγνωσης ως προς την ύπαρξη του «καθόλου δικαιώµατος προς αποζηµίωση»

α) H κρατούσα θέση: Δεσµευτική διάγνωση του καθόλου δικαιώµατος προς αποζηµίωση

β) Η διαπίστωση των περιστατικών της αδικοπραξίας ως «σχετικό δεδικασµένο».

γ) Η αδικοπρακτική συµπεριφορά ως στοιχείο του πραγµατικού της ΑΚ

δ) Παρατηρήσεις ως προς την έκταση του προδικαστικού δεδικασµένου στις περιπτώσεις επιδείνωσης

Γ. Συστηµατική οριοθέτηση του δεδικασµένου της πρώτης δίκης για την αδικοπραξία

α) Δεσµευτικότητα ως προς την υπαιτιότητα και τις συνθήκες

β) Δεσµευτικότητα µόνο για το µέρος της απαίτησης που ζητήθηκε

γ) Διατήρηση της αυτοτέλειας των αποζηµιωτικών απαιτήσεων

δ) Eξαίρεση από το δεδικασµένο των εκδηλώσεων της ζηµίας από απρόβλεπτη επιδείνωση

2. Επίκληση των περιστατικών της επιδείνωσης εντός του ρυθµιστικού πλαισίου της πρώτης δίκης

Α. To χρονικό σηµείο αποκλεισµού για την επίκληση νέων ζηµιογόνων περιστατικών

α) Xρόνος επίκλησης των περιστατικών που θεµελιώνουν την αξίωση

β) Επίκληση καταλυτικών της αγωγής περιστατικών

Β. Η άσκηση παρεµπίπτουσας αγωγής

α) Προϋποθέσεις

β) Xρόνος άσκησης και αυτοτέλεια των αιτηµάτων

Γ. Μεταρρύθµιση της τελεσίδικης απόφασης λόγω µεταβολής της υγείας του παθόντος

α) Eύρος εφαρµογής της ΚΠολΔ

β) Αποκλεισµός στις περιπτώσεις επιδίκασης εφάπαξ αποζηµίωσης

γ) Η επιδείνωση ως «ουσιαστική µεταβολή των συνθηκών»;

δ) Χρόνος επέλευσης της µεταβολής

3. Άσκηση νέας αγωγής για την επιδίκαση µεταγενέστερων εκδηλώσεων της ζηµίας.

Α. Δεδικασµένο και «Μερική αγωγή»

Β. Δεδικασµένο και δικαστική επιδίωξη νέων απαιτήσεων για περιουσιακή ζηµία.

α) Διάγνωση µόνιµης εργασιακής ανικανότητας από την πρώτη αγωγή

β) Διάγνωση πρόσκαιρης ανικανότητας στην πρώτη αγωγή

γ) Aπόρριψη για «πρόωρη» άσκηση σε περίπτωση ενδεχόµενης µελλοντικής ζηµίας

Γ. Δεδικασµένο και νέα αγωγή για περαιτέρω επιδίκαση ηθικής βλάβης

α) Η αρχή του «ενιαίου προσδιορισµού της ηθικής βλάβης». Συγκριτική επισκόπηση

β) Η διαπίστωση της κάλυψης απο το δεδικασµένο της πρώτης δίκης. Νοµολογιακά παραδείγµατα

αα) Περιπτώσεις απόρριψης του νέου αιτήµατος

ββ) Περιπτώσεις αποδοχής του νέου αιτήµατος

γ) Κριτήρια για το παραδεκτό του αιτήµατος στις περιπτώσεις αµφισβητούµενης προβλεψιµότητας

Δ. Δεδικασµένο και µεταγενέστερη επιδείνωση ήδη διεγνωσµένης αναπηρίας

ΙIΙ. Η παραγραφή των απαιτήσεων από την επιδείνωση

1. Γνώση ή προβλεψιµότητα της ζηµίας από την επιδείνωση

Α. Aρχή της ενότητας της ζηµίας και παραγραφή µελλοντικών απαιτήσεων

α) Ο κανόνας της ΑΚ 937 § 1 εδαφ. α΄

β) Το πρόβληµα της ασάφειας των κριτηρίων

B. Η εκδήλωση απρόβλεπτης επιδείνωσης ως αφετηρία για την έναρξη νέας παραγραφής

α) Η δικονοµική υποχρέωση επίκλησης του απρόβλεπτου

β) Η φύση και η σοβαρότητα της προσβολής στην υγεία ως µέτρο αξιολόγησης της προβλεψιµότητας. Περιπτωσιολογία

αα) Περιπτώσεις που η ζηµία από την επιδείνωση δεν έχει παραγραφεί

ββ) Περιπτώσεις παραγεγραµµένων απαιτήσεων από την επιδείνωση

γ) Ο αναιρετικός έλεγχος αιτιολόγησης της προβλεψιµότητας

Γ. Τα χρονικά όρια της δικαστικής επιδίωξης των απαιτήσεων από την επιδείνωση.

α) H εικοσαετής παραγραφή της ΑΚ 937 § 1 εδαφ. β΄

β) Το ζήτηµα της εκδήλωσης της ζηµίας µετά την εικοσαετία

γ) Η ποινική παραγραφή της ΑΚ 937 §

2. Ειδικά ζητήµατα ως προς τη γνώση και την προβλεψιµότητα της νέας ζηµίας από το ζηµιωθέντα

Α. Το ζήτηµα της αδράνειας λόγω υπαίτιας άγνοιας του παθόντος ως προς την εκτίµηση του κινδύνου επιδείνωσης

Β. To µέτρο επιµέλειας για τη διαπίστωση από τον παθόντα του κινδύνου επιδείνωσης της βλάβης στην παραγραφή

Γ. Ειδικώς η γνώση της ζηµίας στις περιπτώσεις επιδείνωσης λόγω ιατρικού σφάλµατος

α) Ανάγκη επαρκούς γνώσης των συγκεκριµένων στοιχείων της θεραπευτικής διαδικασίας που συνθέτουν το ιατρικό σφάλµα. Oι παραδοχές της γερµανικής νοµολογίας

β) Γνώση των επιµέρους στοιχείων στις περιπτώσεις παράλειψης της υποχρέωσης για θεραπευτική ενηµέρωση

γ) Παραγραφή σε περιπτώσεις επιδείνωσης λόγω της µη έγκαιρης διαγνώσεως της αρχικής νόσου (πρωτοπαθούς αιτίας)

δ) To ζήτηµα της διεύρυνσης των κριτηρίων προβλεψιµότητας στις περιπτώσεις επιδείνωσης λόγω παρενεργειών της αρχικής (δέουσας) θεραπείας

αα)Τα νοµολογιακά παραδείγµατα

ββ) Κριτική. Αξιοποίηση των ενδείξεων συχνότητας των ανεπιθύµητων ενεργειών όπως αναφέρεται στο Φ.Ο.Χ.

3. Η κατά την ΑΚ 268 επιµήκυνση της παραγραφής στις µελλοντικές αξιώσεις

Α. Οι προϋποθέσεις

α) H εξάρτηση από το δεδικασµένο και την οριοθέτησή του

β) Επιµήκυνση για το µέρος της αξίωσης που διακόπηκε µε την άσκηση της αγωγής

γ) H προϋπόθεση της µη συµπλήρωσης της αρχικής, συντοµότερης, παραγραφής µέχρι την τελεσιδικία

δ) Έκδοση της τελεσίδικης απόφασης πέραν της πενταετίας από το χρόνο γνώσης της επιδείνωσης. To παράδειγµα από την ΑΠ 274/2019

Β. Επιµήκυνση του χρόνου παραγραφής και αυτοτέλεια των αποζηµιωτικών αξιώσεων

α) Η νοµολογιακή ασάφεια ως προς το ρυθµιστικό εύρος της ΑΚ

β) Ειδικώς οι συνέπειες της επιµήκυνσης ως προς τη µεταγενέστερη εκδήλωση αναπηρίας

4. Εναλλακτική πρόταση: H µετατόπιση του χρόνου έναρξης της παραγραφής στο χρόνο διαπίστωσης της σταθεροποίησης των συνεπειών της βλάβης

ΙV. Η προηγούµενη συµβατική παραίτηση του παθόντος από τη διεκδίκηση µελλοντικών απαιτήσεων

1. Η νοµική αξιολόγηση της δήλωσης παραίτησης του παθόντος από µελλοντικές του απαιτήσεις

A. Ερµηνευτική προσέγγιση της δικαιοπρακτικής βούλησης

B. Η δήλωση παραίτησης ως πρόταση στη σύµβαση άφεσης χρέους

α) Η ΑΚ 454 εδαφ. α΄. Προϋποθέσεις εγκυρότητας

β) Η αρνητική αναγνωριστική σύµβαση

Γ. Η άφεση µελλοντικής οφειλής

α) Προϋποθέσεις εγκυρότητας

β) Παραίτηση από το δικαίωµα µελλοντικής προσβολής

Δ) Σχέση µε αιτιώδη αναγνώριση χρέους εκ µέρους του ζηµιώσαντα

2. Eπιδείνωση κατόπιν υποβολής της διαφοράς σε συµβιβασµό

Α. Η δήλωση παραίτησης από µελλοντικές απαιτήσεις ως «υποχώρηση» στη σύµβαση συµβιβασµού

α) Γενικά χαρακτηριστικά, µορφές και συνέπειες του συµβιβασµού

Β. Τα ρυθµιστικά όρια του συµβιβασµού στις περιπτώσεις απρόβλεπτης επιδείνωσης

α) H ανάληψη του κινδύνου µελλοντικής επιδείνωσης από το ζηµιωθέντα

β) Έκταση της ρυθµιστικής εµβέλειας του συµβιβασµού µετά την επιδείνωση. Νοµολογιακά παραδείγµατα

γ) Iδιαίτερα η αξιολόγηση του απρόβλεπτου χαρακτήρα της επιδείνωσης από κατάγµατα

3. Οι δυνατότητες «ανατροπής» ή «αναπροσαρµογής» της σύµβασης κατόπιν απρόβλεπτης επιδείνωσης

Α. Το ρυθµιστικό πλαίσιο

α) Το περιορισµένο πεδίο εφαρµογής της ΑΚ

β) Το ζήτηµα της δυνατότητας εφαρµογής της ΑΚ

Β. Η εφαρµογή των αρχών της καλής πίστης

α) Συγκριτική θεώρηση

αα) H επίδραση της γερµανικής νοµολογίας

ββ) Η αναπροσαρµογή του συµβιβασµού στο αυστριακό δίκαιο

γγ) Η προσέγγιση του ελβετικού δικαίου

β) H ρυθµιστική επέµβαση της ΑΚ

Γ) Υποχρέωση προηγούµενης απόπειρας αναδιαπραγµάτευσης του συµβιβασµού

α) Ως υποχρέωση εκπορευόµενη από την καλή πίστη

β) Ως υποχρέωση στα πλαίσια της διαδικασίας διαµεσολάβησης. Συνέπειες

§ 7. Επίμετρο: Η αποζημίωση από την επιδείνωση ως πεδίο δοκιμασίας της δογματικής και νομολογιακής συνοχής του δικαίου της αδικοπραξίας για βλάβες του σώματος και της υγείας

I. Oι καταληκτικές επισηµάνσεις

Α. Σχετικά µε τις κατευθυντήριες αρχές και τις προϋποθέσεις της ευθύνης

Β. Ως προς τη συναιτιότητα και τον καταλογισµό της ευθύνης για την πρόκληση και την έκταση της ζηµίας από την επιδείνωση

Γ. Ως προς τις νέες απαιτήσεις του ζηµιωθέντος για την αποκατάσταση της ζηµίας από την επιδείνωση

Δ. Ως προς τους διακωλυτικούς παράγοντες για τη δικαστική διεκδίκηση των νέων απαιτήσεων

ΙI. Οι προτεινόµενες θέσεις

Biβλιογραφία

I. Ελληνική

II. Αγγλική

III. Γερµανική