Γ. Παπαδημητρίου, Συνταγματικές μελέτες, τόμ. 1, 2007

XXIΒασικές συντομογραφίες

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ

3Η «ΚΥΟΦΟΡΗΣΗ» ΤΟΥ ΙΣΧΥΟΝΤΟΣ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ

3Ι. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

5ΙΙ. Η αποκατάσταση του δημοκρατικού πολιτεύματος

10ΙΙΙ. Η κατάργηση του βασιλικού θεσμού

12IV. Το συντακτικό έργο και η νομική φύση της «Ε΄ Αναθεωρητικής Βουλής»

17V. Ο καθορισμός του συστήματος διακυβέρνησης

21VΙ. Συμπεράσματα

23Η ΑΤΕΛΕΣΦΟΡΗ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΚΟΥ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ

23Ι. Εισαγωγικά

23II. Η κατάλυση της συνταγματικής νομιμότητας

24ΙΙΙ. Το «Σύνταγμα» του 1968

27IV. To «Σύνταγμα» του 1973

29V. Το πείραμα της «φιλελευθεροποίησης»

30VI. Η επιρροή των δικτατορικών «Συνταγμάτων» στο ισχύον Σύνταγμα

31VII. Συμπεράσματα

ΟΙ ΘΕΜΕΛΙΩΔΕΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ

35ΤΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ ΤΗΣ «ΠΡΟΕΔΡΕΥΟΜΕΝΗΣ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ» ΚΑΙ Η ΠΕΝΤΑΧΡΟΝΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ

35Ι. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

37ΙΙ. Το πολίτευμα κατά το Σύνταγμα

47ΙΙΙ. Η πενταετής λειτουργία του

53IV. Επίμετρο

55Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΣΤΗ ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ

55Ι. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

56ΙΙ. Οι ιστορικές καταβολές της

58ΙΙΙ. Ερείσματα για τη συνταγματική θεμελίωσή της

61IV. Κοινωνικό κράτος ή κράτος πρόνοιας;

63V. Κοινωνικό κράτος και κράτος δικαίου

67VI. Η αρχή του κοινωνικού κράτους στην πράξη

69VII. Συμπεράσματα

71ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΣΥΝΤΑΓΜΑ

71Ι. Το πρόβλημα

72ΙΙ. Δημοκρατία και κοινωνία

75ΙΙΙ. Η συμμετοχική δημοκρατία στην πράξη

77IV. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα: τα ΑΕΙ

79V. Το περιεχόμενο της συμμετοχικής δημοκρατίας

80VΙ. Συμπεράσματα

83ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ

83Ι. Εισαγωγικά

84II. Αντιπροσώπευση και συμμετοχή

85ΙΙΙ. Οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις

86IV. Η επίδραση της τεχνολογίας

87V. Συμπεράσματα

89ΤΟ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΟ ΟΙΚΟΔΟΜΗΜΑ ΤΗΣ ΕΡΜΗΝΕΙΑΣ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ

89Ι. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

91ΙΙ. Οι μέθοδοι

94ΙΙΙ. Τα κριτήρια

97IV. Ανεπάρκεια των μεθόδων και των κριτηρίων

99V. Οι προερμηνευτικές επιλογές

101VI. Οι θεμελιώδεις αρχές

104VII. Συμπεράσματα

Η ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ

107Ο «ΑΔΙΑΦΑΝΗΣ» ΑΝΑΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΜΟΡΦΗΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ ΣΤΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ 1986

107Ι. Το πολίτευμα της «Προεδρευομένης Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας» στο Σύνταγμα του 1975

111ΙΙ. Η μορφή του πολιτεύματος και η αναθεώρηση του Συντάγματος

112ΙΙΙ. Η καθιέρωση του κοινοβουλευτικού συστήματος στη μονιστική παραλλαγή του

117ΙV. Συμπέρασμα

117V. Επίμετρο

119Η ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ: ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΘΕΣΜΙΚΟΥ ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΥ ΄Η ΠΕΔΙΟ ΚΟΜΜΑΤΙΚΩΝ ΕΛΙΓΜΩΝ;

119Ι. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

121ΙΙ. Η συνταγματική αναθεώρηση του 1985-86

125ΙΙΙ. Πρωτοβουλίες μετά το 1991

130IV. H κύρωση της Συνθήκης του Μάαστριχτ

132V. Συμπεράσματα

133VI. Επίμετρο

ΤΑ ΘΕΜΕΛΙΩΔΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ

137Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΒΟΥΛΟΥ ΜΑΝΕΣΗ ΓΙΑ ΤΑ ΘΕΜΕΛΙΩΔΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ

137I. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

140ΙΙ. Κράτος δικαίου και κοινωνικό κράτος

146ΙΙΙ. Συμπεράσματα

149Η ΣΥΝΑΡΘΡΩΣΗ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ, ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΝΩΣΙΑΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΘΕΜΕΛΙΩΔΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

149Ι. Εισαγωγικά

150ΙΙ. Η έννομη τάξη της ΕΣΔΑ

152ΙΙΙ. Τα θεμελιώδη δικαιώματα στην Ευρωπαϊκή Ένωση

154IV. Ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων

156V. Μηχανισμοί συνάρθρωσης

159VI. Επίμετρο

161Η ΤΡΙΤΕΝΕΡΓΕΙΑ ΤΩΝ ΑΤΟΜΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ

161Ι. Το πρόβλημα

162ΙΙ. Η τριτενέργεια

163ΙΙΙ. Η υποδοχή της

164IV. Οι όροι της

167V. Τριτενέργεια και ανάπτυξη της τεχνολογίας

168VI. Τριτενέργεια και πολιτική συγκυρία

170VII. Το διακύβευμα

173ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΨΗΦΟΥ. Η ΚΑΡΔΙΑ ΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΘΕΜΕΛΙΩΔΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ

173Ι. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

176ΙΙ. Το δικαίωμα

177ΙΙΙ. Τα εξεταζόμενα ζητήματα

179ΙV. Η αρχή της καθολικής ψηφοφορίας και οι φορείς του δικαιώματος

180α. Οι πολιτικοί πρόσφυγες

180β. Η εκλογική ηλικία

183V. Η αρχή της καθολικής ψηφοφορίας, το δικαίωμα και οι εκλογικοί κατάλογοι

185VI. H αρχή της καθολικής ψηφοφορίας, το δικαίωμα και η άσκησή του

187VII. Η αρχή της καθολικής ψηφοφορίας και το δικαίωμα: συμπέρασμα

188VIII. Η αρχή της ισότητας της ψήφου και το δικαίωμα

190IX. Η αρχή της ισότητας της ψήφου και ορισμένα βασικά ζητήματα της εκλογικής νομοθεσίας

192Χ. Η αρχή της ισότητας της ψήφου και το εκλογικό σύστημα

194ΧΙ. Η αρχή της ισότητας της ψήφου και το δικαίωμα: συμπέρασμα

195ΧΙΙ. Επίμετρο

197ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΚΑΙ Η ΙΣΟΝΟΜΙΑ ΑΝΔΡΩΝ ΚΑΙ ΓΥΝΑΙΚΩΝ

197Ι. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

198ΙΙ. Ιστορική επισκόπηση

200ΙΙΙ. Η επιλογή του συντακτικού νομοθέτη

202IV. Η χρονική ισχύς της επιταγής

202α. Η άμεση ισχύς

204β. Η μεταγενέστερη ισχύς

205γ. Συμπέρασμα

206V. Η αναγνώριση αποκλίσεων

207VI. Η λειτουργία της αρχής

211ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ

211Ι. Η νέα εποχή

211ΙΙ. Το δικαίωμα στη νέα εποχή

214ΙΙΙ. Δικαιώματα και προοδευτική διακυβέρνηση

215IV. Συμπέρασμα

217Η ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΚΑΘΙΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΔΙΚΑΣΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ

217Ι. Εισαγωγή

217ΙΙ. Η ιστορία της διάταξης

223ΙΙΙ. Τα πρότυπα της διάταξης

231IV. Νομική φύση

235V. Επιφύλαξη του νόμου

239VI. Συμπεράσματα

241ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ ΔΙΚΑΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ

241Ι. Το πρόβλημα

243ΙΙ. Το Σύνταγμα και η προσωρινή δικαστική προστασία

247ΙΙΙ. Η φύση των αποφάσεων προσωρινής προστασίας

249VI. Συμπέρασμα

251Η ΔΙΕΘΝΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ Η ΚΟΙΝΟΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΔΙΚΑΣΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ

251Ι. Εισαγωγή

253ΙΙ. Η υποχρέωση του δικαστή να εφαρμόζει αυτεπαγγέλτως τους κανόνες του διεθνούς και του κοινοτικού δικαίου

256ΙΙΙ. Οι παράμετροι του προβλήματος

256α. Άρθρα 6 και 13 ΕΣΔΑ

260β. Το κοινοτικό δίκαιο

263VI. Μια πολυτελής περιπέτεια;

265V. Συμπεράσματα

267ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΚΑΙ Η ΕΚΟΥΣΙΑ ΑΠΟΒΟΛΗ ΤΗΣ ΙΘΑΓΕΝΕΙΑΣ

267Ι. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

269ΙΙ. Τα πραγματικά περιστατικά

272ΙΙΙ. Οι εφαρμοστέες διατάξεις του ΚΕΙ

276IV. Οι εφαρμοστέες διατάξεις του Συντάγματος

279V. Το άρθρο 14 παρ. 1α και 3 ΚΕΙ

290VI. Τα άρθρα 5 παρ. 1 και 2 παρ. 1 Συντ.

296VII. Η σημασία των άρθρων 5 παρ. 1 και 2 παρ. 1 Συντ. για την ερμηνεία και την εφαρμογή του άρθρου 14 παρ. 1α ΚΕΙ

308VIII. Η σημασία των δεδομένων της κοινωνικής πραγματικότητας και της διεθνούς δικαιϊκής πολιτικής για την ερμηνεία και την εφαρμογή του άρθρου 14 παρ. 1α ΚΕΙ

319ΙΧ. Συμπεράσματα

323ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΚΑΙ Η ΙΔΡΥΣΗ ΜΗ ΚΡΑΤΙΚΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΩΝ

323Ι. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

325ΙΙ. Οι φορείς της ανώτατης εκπαίδευσης

327ΙΙΙ. Η ίδρυση μη κρατικών πανεπιστημιακών σχολών

ΙV. Το κοινοτικό δίκαιο και η ίδρυση μη κρατικών

331ΑΕΙ

332V. Επίμετρο

335ΤΑ ΘΕΜΕΛΙΩΔΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΣΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΤΟΥ ΠΟΛΩΝΙΚΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ

335Ι. Εισαγωγή

337ΙΙ. Γενικές επισημάνσεις

339ΙΙΙ. Γενικές αρχές

343IV. Ατομικά δικαιώματα

346V. Πολιτικά δικαιώματα

347VI. Οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιώματα

351VII. Βασικά καθήκοντα

353VIII. Αποτίμηση

354ΙΧ. Επίμετρο

ΤΟ ΕΚΛΟΓΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

359ΕΚΛΟΓΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ, ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ ΚΑΙ ΣΥΝΤΑΓΜΑ

359Ι. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

360ΙΙ. Τα εκλογικά συστήματα της μεταπολίτευσης

ΙΙΙ. Το Σύνταγμα και το «σύστημα της ενισχυμένης

364αναλογικής»

368IV. Οι συνταγματικές αρχές που διέπουν την ψήφο και την ψηφοφορία

370V. Συμπεράσματα

372VI. Επίμετρο

373ΕΚΛΟΓΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ

373Ι. Εισαγωγή

373ΙΙ. Εκλογικό σύστημα και κοινοβουλευτικό σύστημα

375ΙΙΙ. Το Σύνταγμα ως γνώμονας για τη διαμόρφωση της σχέσης μεταξύ κοινοβουλευτικού και εκλογικού συστήματος

379IV. Το εκλογικό σύστημα ως θεσμικός μοχλός για την παραγωγή και την αναπαραγωγή βασικών εκδοχών και παραλλαγών του κοινοβουλευτικού συστήματος

383V. Συμπεράσματα

385ΕΚΛΟΓΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΙ «ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ» ΣΥΝΤΑΓΜΑ

385Ι. Εισαγωγή

387ΙΙ. Παραλλαγές του κοινοβουλευτικού συστήματος

392ΙΙΙ. Συμπεράσματα

395Η ΕΚΛΟΓΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΕΥΡΩΒΟΥΛΕΥΤΩΝ. ΜΕΡΙΚΑ ΒΑΣΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ

395Ι. Εισαγωγή

395ΙΙ. Η συνταγματική θεμελίωση

399ΙΙΙ. Το πρόβλημα των πηγών του δικαίου

399α. Οι κοινοτικοί κανόνες

402β. Οι εθνικοί κανόνες

406γ. Η «συνύπαρξη» κοινοτικών και εθνικών κανόνων

409IV. Οι αρχές που διέπουν την εκλογή των ευρωβουλευτών

410α. Η αρχή της καθολικής ψηφοφορίας

412β. Η αρχή της άμεσης ψηφοφορίας

416γ. Η αρχή της ισότητας της ψήφου

419δ. Η αρχή της μυστικής ψηφοφορίας

419ε. Η αρχή της υποχρεωτικής ψηφοφορίας

420V. Συμπεράσματα

Η ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ

425ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ

425Ι. Εισαγωγή

425ΙΙ. Συνταγματική πολιτική

427ΙΙΙ. Συνταγματική πολιτική και δικαστικοί λειτουργοί

430IV. Οι συνιστώσες της

430α. Οι στόχοι

432β. Εξειδίκευση

434γ. Διατύπωση των διατάξεων

435V. H ταυτότητά της

437VI. Συμπεράσματα

439Η ΘΕΜΕΛΙΩΣΗ ΤΗΣ ΑΡΧΗΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΗΣ ΔΙΚΗΣ ΣΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ

439Ι. Η αρχή

440ΙΙ. Η θεμελίωσή της στο Σύνταγμα

441ΙΙΙ. Η ανεμπόδιστη και αποτελεσματική άσκηση των δικαιωμάτων

4421. Η ανεμπόδιστη άσκηση των δικαιωμάτων

4432. Αποτελεσματική άσκηση της δικαστικής προστασίας

444IV. Προοπτική

445ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΚΑΙ ΜΙΚΤΑ ΟΡΚΩΤΑ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΑ

445Ι. Το πρόβλημα

446ΙΙ. Τροποποίηση ή κατάργησή του;

446ΙΙΙ. Ορκωτό σύστημα και αναθεώρηση του Συντάγματος

448IV. Η αναθεώρηση του άρθρου 97 παρ. 1 Συντ.

V. Το διευρυμένο συνταγματικό πλαίσιο για την

450αναθεώρηση του άρθρου 97 παρ. 1 Συντ.

450α. Αρχές και διατάξεις σχετικές με τη δικαστική λειτουργία

451β. Αρχές και διατάξεις σχετικές με θεσμούς συμμετοχικής δημοκρατίας

453VI. Σε ποιες περιπτώσεις επιβάλλεται η αναθεώρηση του άρθρου 97 παρ. 1 Συντ.;

457VIΙ. Το διευρυμένο συνταγματικό πλαίσιο και η αναζωογόνηση του μικτού ορκωτού συστήματος

459VIII. Επίμετρο

461ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΣΥΝΤΑΓΜΑ. Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ ΣΕ «ΣΩΤΗΡΙΑ» ΔΟΚΙΜΑΣΙΑ;

461Ι. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

463ΙΙ. Το ζήτημα στη νομολογία του ΑΠ

467ΙΙΙ. Μια απροσδόκητη εξέλιξη: Το ζήτημα ενώπιον του ΣτΕ

469ΙV. Προοπτικές για την υπέρβαση της αντίθεσης στη νομολογία του ΑΠ και του ΣτΕ

472V. Προς λύση του προβλήματος ή παράταση της εκκρεμότητας;

475VI. Επίμετρο

477ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΩΝ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ

477Ι. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

477ΙΙ. Το ζήτημα

479ΙΙΙ. Ο ν. 2145/1993

481IV. Η συνταγματικότητά του