Μ. Καράσης, Φιλοσοφία τοῦ Δικαίου, 2025

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Πρόλογος

Λόγος Προοιμιακός: Ὁ ἑλληνικὸς «Λόγος» ὡς μεταφυσικὴ τοῦ δικαίου

ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ

Η ΚΟΣΜΟΛΟΓΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ

Προσωκρατικὴ φιλοσοφία καὶ κοσμικὴ δικαιοσύνη

ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

Τὰ θεμέλια τῆς προσωκρατικῆς φιλοσοφίας

Μία φιλοσοφικὴ προ-μύηση

§1. Κύρια χαρακτηριστικὰ τοῦ ἰωνικοῦ πνεύματος

Ι. Φυσιογραφικὰ χαρακτηριστικά

ΙΙ. Γνωσιακὰ χαρακτηριστικά

Α. Ἡ γνώση ὡς αὐτοσκοπός

Β. Ἡ παράδοση τῆς κριτικῆς συζητήσεως καὶ ἡ γνώση ὡς εἰκασία

Γ. Πηγὴ τῆς γνώσεως: Αἰσθήσεις ἢ Λογική;

ΙΙΙ. Ἐρευνητικὴ μεθοδολογία – Μέθοδοι ἀποδεικτικῆς ἐπιχειρηματολογίας

Α. Ἡ μέθοδος τῶν ὀντολογικῶν ἀντιθέσεων

Β. Ἡ μέθοδος τῶν ὀντολογικῶν ἀναλογιῶν

1. Ὁ ἀναλογικὸς συλλογισμός

2. Ἡ ἀναλογικὴ μέθοδος στὴν προσωκρατικὴ διανόηση

Γ. Τὸ πείραμα καὶ ἡ πειραματικὴ μέθοδος

Δ. Ἡ ἀφηρημένη ὀρθολογικὴ συλλογιστική – Ἡ παρμενίδεια συλλογιστικὴ κλίμακα

1. Λογική – Ἡ λειτουργία τῆς Λογικῆς στὸ παρμενίδειο σύστημα

α. Ὡς λογικὸς συλλογισμὸς στὸ πλαίσιο τῆς τυπικῆς Λογικῆς

β. Ὡς ἀφηρημένη λογικὴ σκέψη («καθαρὴ ἀφαίρεση», begriffliches Den­ken) στὸ πλαίσιο τῆς Μεταφυσικῆς

γ. Ὡς κοσμολογικὴ θεωρία (μὲ περισσότερες παραλλαγές)

2. Ἀπὸ τὴν Λογικὴ στὴν Γνωσιολογία

3. Ἀπὸ τὴν Γνωσιολογία στὴν Ὀντολογία – Τὸ ὀνειρικὸ ταξίδι τοῦ φιλο­σό­­φου πρὸς τὴν Ἀλήθεια

α. Ἡ ἄνω Ὁδὸς τῆς Ἀλήθειας – Ἀφετηριακὰ δεδομένα καὶ συλλο­γισμοί

(α) Τὸ «Εἶναι τῶν ὄντων» - Ἔννοια καὶ χαρακτηριστικά

(β) Ἡ διείσδυση τοῦ Μηδενισμοῦ στὴν παρμενίδεια ὀντολογία

i. Ὀντολογικὸς μηδενισμός

ii. Γνωσιολογικὸς μηδενισμός

iii. Γλωσσολογικὸς μηδενισμός

β. Ἡ κάτω Ὁδὸς τῆς «Δόξης» (ἀνθρώπινης δοξασίας)

(α) Σχέση ὀντολογικῆς καὶ ἐμπειρικῆς πραγματικότητας

(β) Φύση καὶ χαρακτηριστικὰ τοῦ κόσμου τῶν φαινομένων

i. Φύση: Ὁ κόσμος τῶν φαινομένων ὡς κόσμος τῶν ἀνθρώ­πι­νων ψευδαισθήσεων

ii. Χαρακτηριστικὰ τοῦ κόσμου τῶν φαινομένων

1. Ὁ κόσμος τῶν φαινομένων ὡς ἀποτέλεσμα μείξεως δύο στοιχείων (φωτὸς καὶ σκότους). Ὀνοματοθεσία καὶ συνέπειες

2. Ὁ κόσμος τῶν φαινομένων ὡς «ἐοικὼς διάκοσμος»

Α. Ὁμοιαλήθεια, ἀληθοφάνεια

α. Ὡς πρὸς τὴν ἑρμηνεία τοῦ ὀνόματος «διάκοσμος»

β. Ὡς πρὸς τὴν ἔκφραση «διάκοσμον ἐοικότα»

Β. Ὁμοιαλήθεια, εὐλογοφάνεια (πιθανότητα, εἰκός)

γ. Ὑστερόγραφο: Ἡ παρμενίδεια ἰδέα τῆς τρίτης ὁδοῦ διζήσιος

ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

Οἱ προσωκρατικοὶ καὶ ἡ ἰδέα τῆς κοσμικῆς δικαιοσύνης

§2. Θεωρίες δικαιοσύνης κατὰ τοὺς Πυθαγορείους καὶ τὸν Ἡράκλειτο

Ι. Ἐννοιολογικὰ καὶ σκοποθεσία

ΙΙ. Πυθαγόρειοι καὶ Ἡράκλειτος

Α. Πυθαγόρειοι

Β. Ἡράκλειτος

ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ

Η ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ

Σοφιστές – Τραγικοί

ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

Σοφιστικὴ δικαιοσύνη

§3. Σοφιστικὴ δικαιοσύνη

Ι. Τὸ πρόβλημα τῆς δικαιοσύνης ὡς πρόβλημα φυσικοῦ δικαίου

ΙΙ. Ἡ σοφιστικὴ ἀρχὴ ὡς θεμέλιο τῆς Ρητορικῆς

ΙΙΙ. Κόραξ καὶ Τισίας: «Ἐκ κακοῦ κόρακος κακὸν ὠόν»

ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

Τραγικὴ δικαιοσύνη

§4. Ἡ φιλοσοφία τῶν ἀξιῶν τοῦ M. Scheler καὶ τὸ φαινόμενο τοῦ τραγικοῦ στὸ

δίκαιο – Μία φαινομενολογικὴ προσέγγιση τῶν ἀντινομιῶν τοῦ δικαίου

Ι. Ἡ φιλοσοφία τῶν ἀξιῶν καὶ τὸ φαινόμενο τοῦ τραγικοῦ κατὰ τὸν Scheler

Α. Ἡ φιλοσοφία τῶν ἀξιῶν

1. Ἡ «φαινομενολογικὴ μέθοδος»

2. Ἡ φιλοσοφία τῶν ἀξιῶν

Β. Τὸ φαινόμενο τοῦ τραγικοῦ

1. Τὸ φαινόμενο τοῦ τραγικοῦ

2. Συμπέρασμα

ΙΙ. Τὸ φαινόμενο τοῦ τραγικοῦ στὸ δίκαιο

Α. Τὸ φαινόμενο τοῦ τραγικοῦ ὡς ἀξιόλογη θεωρία γιὰ τὸ δίκαιο

Β. Τὸ τραγικὸ ὡς ἔκφραση τῶν ἀντινομιῶν τοῦ δικαίου

1. Ἡ θέαση τῶν ἀντινομιῶν τοῦ δικαίου

2. Μὴ τραγικὲς ἀντινομίες τοῦ δικαίου

3. Οἱ τραγικὲς ἀντινομίες τοῦ δικαίου

α. Οἱ τραγικὲς ἀντινομίες τῶν δικαιικῶν ἀξιῶν

β. Οἱ τραγικὲς ἀντινομίες τῶν δικαικῶν ἀρχῶν

4. Τὸ τραγικὸ βάθος τῶν ἀντινομιῶν τοῦ δικαίου

ΤΡΙΤΟ ΜΕΡΟΣ

Η ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ: ΠΛΑΤΩΝ

Ἡ τριλογία τῆς πλατωνικῆς Δικαιοσύνης

ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

Ἡ Δικαιοσύνη τῆς «Πολιτείας»

§5. Εἰσαγωγή: Σκηνογραφία τοῦ διαλόγου καὶ συνομιλία τοῦ Σωκράτους μὲ τόν

Κέφαλο

§6. Φιλοσοφικὴ προμύηση: Τὸ ἐρώτημα γιὰ τὴν δικαιοσύνη

Ι. Συνομιλία τοῦ Σωκράτους μὲ τὸν Πολέμαρχο

ΙΙ. Συνομιλία τοῦ Σωκράτους μὲ τὸν Θρασύμαχο

ΙΙΙ. Συνομιλία τοῦ Σωκράτους μὲ τὸν Γλαύκωνα καὶ τὸν Ἀδείμαντο

§7. Θεμελίωση τῆς ἰδανικῆς πολιτείας

Ι. Ἡ γενετικὴ ἐξέλιξη τῆς πόλεως-Προστάδια τῆς νέας πολιτείας

Α. Ἡ «ἀναγκαιοτάτη πόλις»

Β. Ἡ «τρυφῶσα» ἢ «φλεγμαίνουσα πόλις»

Γ. Πρὸς τὴν νέα ἰδεατὴ πολιτεία

ΙΙ. Ἡ νέα ἰδεατὴ πολιτεία-Ἀνίχνευση τῆς δικαιοσύνης

Α. Στὸ πλαίσιο τῆς πολιτείας-Ἡ τριαδικὴ δομὴ τῆς πολιτείας

Β. Στὸ πλαίσιο τῆς ἀτομικῆς ψυχῆς-Ἡ τριαδικὴ ὑφὴ τῆς ψυχῆς

Γ. Δομικὴ ἰσομορφία πολιτείας καὶ ἀτομικῆς ψυχῆς

ΙΙΙ. Οὐσία τῆς δικαιοσύνης-Δικαιοσύνη καὶ ἀδικία

IV. Ἰδέα τῆς δικαιοσύνης

Α. Ἡ θεωρία τῶν ἰδεῶν

Β. Ἡ ἰδέα τοῦ ἀγαθοῦ καὶ ὁ μῦθος τοῦ σπηλαίου

1. Ἡ ἱεραρχία τῶν ἰδεῶν

2. Ἡ ἰδέα τοῦ ἀγαθοῦ καὶ ὁ μῦθος τοῦ σπηλαίου

Γ. Ἡ ἰδέα τῆς δικαιοσύνης

1. Ἡ ἄποψη H. Kelsen ὅτι δὲν ὑπάρχει ἀπόλυτη δικαιοσύνη

2. Ἡ πλατωνικὴ ἰδέα τῆς δικαιοσύνης κατὰ τὸν Κων. Τσάτσο

§8. Ἡ σύνταξη τῆς ἰδεατῆς πολιτείας-Οἱ τρεῖς κοινωνικὲς τάξεις

Ι. Ἡ πρώτη τάξη τῶν ἀρχόντων

ΙΙ. Ἡ δεύτερη τάξη τῶν φυλάκων

ΙΙΙ. Ἡ τρίτη τάξη τῶν γεωργῶν καὶ τῶν δημιουργῶν

IV. Εἰδικὰ ζητήματα: Τὸ πρόβλημα τῆς κοινοκτημοσύνης

§9. Ἐπίλογος

Ι. Εἶναι ἡ πλατωνικὴ δικαιοσύνη οὐτοπική; Ἡ δικαιοσύνη ὡς ἰδέα καὶ ὡς oὐτοπία

Α. Ἡ δικαιοσύνη ὡς ἰδέα

Β. Ἡ δικαιοσύνη ὡς οὐτοπία

ΙΙ. Τὸ ἱστορικὸ ὑπόβαθρο τῆς «Πολιτείας»

ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

Ἡ Δικαιοσύνη τοῦ «Πολιτικοῦ»

§10. Εἰσαγωγή

§11. Ὁ Πολιτικὸς καὶ ἡ ἰδέα τῆς δικαιοσύνης

Ι. Τὸ μυθολογικὸ σκηνικὸ καὶ ἡ σημασία του γιὰ τὸν Πολιτικό

ΙΙ. Τὸ πολιτικὸ πρόβλημα στὸν Πολιτικό – Τὸ ἰδεατὸ πολιτικὸ πρότυπο καὶ ἡ ἰδέα της δικαιοσύνης

Α. Πρῶτος πλοῦς: Ἡ δικαιοσύνη τοῦ πολιτικοῦ ἄρχοντος («βασιλικοῦ

ἀνδρός»)

Β. Δεύτερος πλοῦς: Ἡ δικαιοσύνη τῶν νόμων

§12. Συμπέρασμα: Μία νέα μορφὴ δικαιοσύνης

ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

Ἡ Δικαιοσύνη τῶν «Νόμων»

§13. Προλεγόμενα: Σκηνογραφία καὶ θεματικὴ τοῦ ἔργου

Ι. Τόπος τοῦ διαλόγου

ΙΙ. Θέμα τοῦ διαλόγου

§14. Εἰσαγωγικὸ μέρος (βιβλία Ι-ΙΙΙ) – Ἀνάλυση

Ι. Ἡ νομοθεσία ὡς παιδεία πρὸς ἀρετήν

Α. Βιβλίο Ι (624-650c)

Β. Βιβλίο ΙΙ (652-674c)

ΙΙ. Ἱστορικὴ ἐπιβεβαίωση – Βιβλίο ΙΙΙ (676-702e)

§15. Ἡ αἰτία τῆς συγγραφῆς τοῦ ἔργου

§16. Τὸ πνεῦμα τῶν νόμων: «Θεὸς ἡμῖν πάντων χρημάτων μέτρον» (Νόμ. 716c)

§17. Ἡ δικαιοσύνη τῶν Νόμων - Οἱ φιλοσοφικὲς βάσεις τοῦ νομοθετικοῦ

συ­­στη­­­ματος

Ι. Τὸ ὀντολογικὸ θεμέλιο: Ἡ περὶ μείξεως ὀντολογικὴ θεωρία

ΙΙ. Τὸ γνωσιολογικὸ θεμέλιο: Οἱ τρεῖς συνιστῶσες

Α. Ἡ μαθηματικὴ τῶν Νόμων

1. Ἡ πλατωνικὴ Μαθηματικὴ γενικά

2. Ἡ μαθηματικὴ θεώρηση τῶν πλατωνικῶν ἰδεῶν

α. Γενικά

β. Οἱ ἰδέες ὡς ἀριθμοί

3. Ἡ μαθηματικὴ σκέψη τῶν Νόμων

α. Διδασκαλία τῶν μαθηματικῶν

β. Ἐκδήλωση τοῦ μαθηματικοῦ τρόπου σκέψης στὸ πεδίο τῆς νομοθεσίας.

Β. Ἡ διαλεκτικὴ τῶν Νόμων

1. Ἡ πλατωνικὴ Διαλεκτικὴ γενικά

α. Κύρια χαρακτηριστικά

β. Ἐξέλιξη τῆς πλατωνικῆς διαλεκτικῆς-Φάσεις τῆς διαλεκτικῆς

(α) Πρώτη φάση («σωκρατικὴ εἰρωνεία», «μαιευτικὴ μέθοδος»)

(β) Δεύτερη φάση (πορεία πρὸς τὴν «θεωρία τῶν ἰδεῶν»)

(γ) Τρίτη φάση («ἀναίρεσις τῶν ὑποθέσεων»)

(δ) Τέταρτη φάση («κοινωνία τῶν ἰδεῶν»-διαιρετικὴ μέθοδος ὡς

διαλεκτικὴ καὶ ὡς ὀντολογία)

(ε) Πέμπτη φάση (στροφὴ τῆς διαλεκτικῆς πρὸς τὴν ἀριθ­μο­λο­γία)

2. Ἡ διαλεκτικὴ σκέψη τῶν Νόμων

ΤΕΤΑΡΤΟ ΜΕΡΟΣ

Η ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ: ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ

Ἡ Δικαιοσύνη στὰ «Ἠθικὰ Νικομάχεια» καὶ στὰ «Πολιτικά»

§18. Ἡ Δικαιοσύνη στὰ «Ἠθικὰ Νικομάχεια»

Ι. Εἰσαγωγή–Μέθοδος

ΙΙ. Ἡ Δικαιοσύνη ὑπὸ εὐρεῖα ἔννοια

ΙΙΙ. Ἡ Δικαιοσύνη ὑπὸ στενὴ ἔννοια

ΙV. Δικαιικὴ δικαιοσύνη

A. Δικαιοσύνη ὡς ἰσότητα

1. Διανεμητικὴ δικαιοσύνη

2. Διορθωτικὴ δικαιοσύνη

3. Ἀνταποδοτικὴ δικαιοσύνη

B. Δικαιοσύνη ὡς νομοκρατία

1. Νομικὸ δίκαιο

2. Φυσικὸ δίκαιο

3. Ἐπιεικὲς δίκαιο

V. Ἐπίμετρο: Δικαιοσύνη καὶ φιλία

§19. Ἡ Δικαιοσύνη στὰ «Πολιτικά»: Γένεση τῆς πολιτικῆς δικαιοσύνης καὶ ἡ

πορεία τοῦ ἀνθρώπου ὡς «φύσει ζώου πολιτικοῦ» πρὸς τὸν πολιτισμό

Ι. Τὸ ἐρώτημα

ΙΙ. Ὁρισμὸς τῆς πόλεως

ΙΙΙ. Ὀντολογικὴ φύση τῆς πόλεως: ἡ πόλις ὡς γέννημα τῆς ἀνθρώπινης φύ-σεως καὶ ὄχι προϊὸν συνθήκης

Α. Ἀντίκρουση ἀπὸ τὸν Ἀ. ἀντίθετων ἀπόψεων τῶν κυνικῶν καὶ ἀπόψεων περὶ «κοινωνικοῦ συμβολαίου»

Β. Ἡ πόλις ὡς γέννημα τῆς ἀνθρώπινης φύσεως

Γ. Ἡ πόλις ὡς ὀντολογικὰ διφυής

Δ. Ἡ ὀντολογικὴ ταυτότητα τῆς πόλεως ὡς σύνθεση στοιχείων φυσικῶν καὶ πολιτικῶν

ΙV. Ὀντολογικὴ φύση τοῦ ἀνθρώπου σὲ ἀναφορὰ μὲ τὴν ὀντολογικὴ φύση τοῦ ζώου

Α. Tό ἐρώτημα τῆς Σφίγγας

Β. Λειτουργίες τῆς ψυχῆς καὶ διακρίσεις τῶν ἔμβιων ὄντων

Γ. Φύση τοῦ λόγου (Vernunft)

Δ. Συμπέρασμα: ἡ διασκεπτικὴ καὶ ἡ ἐνορατικὴ λειτουργία τοῦ λόγου

Ε. Φύση τοῦ ἀνθρώπου ὡς «ἐλλόγου» καὶ «πνευματικοῦ» ὄντος

Στ. Φύση τοῦ ζώου ὡς ἐξαντλούμενη στὴν σφαῖρα τοῦ βιολογικοῦ Εἶναι

1. Διαφορὲς μεταξὺ ἀνθρώπου καὶ ζώου στὸ βιολογικὸ ἐπίπεδο

2. Ἀντανάκλαση τῶν διαφορῶν καὶ στὸ μετα-βιολογικὸ ἐπίπεδο τόσο στὴν διάσταση τοῦ «ἐλλόγου» ὅσο καὶ στὴν διάσταση τοῦ «πνευ­μα­τικοῦ»

α. Τὸ ζῶο δὲν διαθέτει Λόγο

(α) Ὡς πρὸς τὴν γλῶσσα

(β) Ὡς πρὸς τὸν ἐνδιάθετο λόγο (διάνοια καὶ νοῦ)

(i) Ὡς πρὸς τὴν διάνοια (ἢ τὸν λογισμό)

(ii) Ὡς πρὸς τὸν νοῦ

β. Τὸ ζῶο δὲν διαθέτει Πνεῦμα

(α) Τὸ ζῶο εἶναι ὕπαρξη ἀνιστορική

(β) Τὸ ζῶο δὲν εἶναι φύση ἐπινοητική

(γ) Τὸ ζῶο δὲν εἶναι φύση ὑπερβατική

(δ) Τὸ ζῶο δὲν εἶναι ὑποκείμενο δικαίου οὔτε ὑποκείμενο ἠθικῆς

(ε) Εἶναι τὸ ζῶο φύση κοινωνική;

(στ) Εἶναι τὸ ζῶο φύση πολιτική;

V. Γένεση τῆς πολιτικῆς δικαιοσύνης – Εἴσοδος στὸν πολιτισμό

Α. Ὁ μῦθος του Πρωταγόρα

1. Ἡ θέση τοῦ Πρωταγόρα γιὰ τὴν ἀνοδικὴ πορεία τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὴν πρωτόγονη κατάσταση πρὸς τὸν πολιτισμό

2. Τὰ δύο στάδια τῆς ἀνοδικῆς πορείας πρὸς τὴν ἱστορία καὶ τὸν πο­λι­τισμό

Β. Τὸ μήνυμα τοῦ μύθου καὶ ἡ ἀπήχησή του

Γ. Πρόσληψη τοῦ μηνύματος τοῦ Πρωταγόρα ἀπὸ τὸν Ἀριστοτέλη

Δ. Λόγος τῆς ἀνιούσης ἐξελίξεως τοῦ ἀνθρώπου πρὸς τὸν πολιτισμὸ στὸν Πρωταγόρα καὶ στὸν Ἀριστοτέλη

Ε. Θεμελίωση ἀπὸ τὸν Ἀριστοτέλη τῆς εὐθύγραμμης πορείας τοῦ ἱστορικοῦ βίου ἕως τὴν ἵδρυση τῆς πόλεως

1. Ἱστορικο-γενετικὴ θεμελίωση στὴν ἀρχὴ τῆς αὐτάρκειας τῆς πόλεως

2. Τελολογικὴ θεμελίωση στὴν ἀρχὴ τῆς ἐντελέχειας

Στ. Ἀναλογίες ἀνάμεσα στὴν πρωταγόρεια καὶ τὴν ἀριστοτέλεια δικαιο­σύνη;

1. Γένεση τῆς δικαιοσύνης στὴν προϊστορία καὶ στὴν ἱστορία

2. Ἄρρηκτη συνοχὴ τῆς δικαιοσύνης μὲ τὴν πόλιν

3. Γένεση τῆς δικαιοσύνης καὶ γένεση τοῦ πολιτισμοῦ

Εὑρετήριο ὕλης

Εὑρετήριο ὀνομάτων