Χ. Μουκίου, Οι αλγόριθμοι και το διοικητικό δίκαιο, 2025

Πίνακας Περιεχομένων

Πρόλογος

Προλογικό σημείωμα της συγγραφέως

Κυριότερες συντομογραφίες

Εισαγωγή

Μέρος Πρώτο

Ο αλγόριθμος ως μοχλός ριζικών,

αλλ’ αμφιβόλων εξελίξεων

Τίτλος Πρώτος

Η αδυναμία του αλγόριθμου

να υποκαταστήσει πλήρως τη διοικητική πράξη

Κεφάλαιο I

Το ανθρώπινο πρόταγμα στην έκδοση διοικητικών πράξεων

Α. Μεθοδολογικά εμπόδια

Α.1.Η διαφορά της μεθοδολογίας ως καταρχήν εμπόδιο στην εφαρμογή αλγόριθμου κατά την έκδοση διοικητικών πράξεων

Α.2. Η δυσχέρεια της θεμελίωσης νομικών προτάσεων

Β. Ο επαγωγικός συλλογισμός και η λειτουργία των αλγορίθμων

Β.1. Τέλεια και ατελής επαγωγή

Β.2. Ο ιντουϊσιονισμός

Β.3. Η στενή και η ευρεία παραγωγή

Γ. Τα «νευρωνικά δίκτυα»

Γ.1. Η ιδιοτυπία των νευρωνικών δικτύων

Γ.2. Μαθηματικοί συλλογισμοί και αλγόριθμοι

Συμπεράσματα Κεφαλαίου

Κεφάλαιο II

Αλγόριθμοι και διοικητική διαδικασία

Α. Ταχύτητα και εξορθολογισμός της διοικητικής διαδικασίας

Α.1. Η επιτάχυνση της διοικητικής διαδικασίας

Α.2. Ο εξορθολογισμός της διοικητικής διαδικασίας

Α.3. Αλγόριθμοι και δικαίωμα σε προηγούμενη ακρόαση

Α.3.1. Επιχείρημα από την τελολογική συστολή του άρθρ. 35α VwVfG

Α.3.2. Επιχείρημα από την τελολογική συστολή του άρθρ. 28 παρ. 2 περιπτ. 4 VwVfG

Α.3.3. Τελολογική διαστολή του άρθρ. 6 παρ. 1 & 3 ημεδαπού ΚωδΔικΔιαδ

Α.4. Ανάκληση διοικητικών πράξεων και αλγόριθμοι

Α.4.1. Η εκτίμηση του δημόσιου συμφέροντος

Α.4.2. Η εκτίμηση του εύλογου χρόνου

Β. Η αρχή της αποτελεσματικότητας της διοικητικής διαδικασίας

Β.1. Η συνταγματική κατοχύρωση της αρχής της αποτελεσματικότητας της διοικητικής δράσης

Β.2. Η αρχή της διαφάνειας της διοικητικής διαδικασίας

Β.3. Αντικειμενικότητα vs. αμεροληψίας στη διοικητική διαδικασία

Β.4. Η αρχή της ισότητας στη διοικητική διαδικασία

Συμπεράσματα Πρώτου Τίτλου

Τίτλος Δεύτερος

Η αμφίρροπη σχέση των αλγορίθμων με τις διοικητικές πράξεις

Κεφάλαιο I

Δυνατότητες και προσκόμματα στην έκδοση «αλγοριθμικών πράξεων»

Α. Η δυνατότητα έκδοσης «ατομικών αλγοριθμικών διοικητικών πράξεων»

Α.1. Οι αλγόριθμοι και η διοικητική πράξη

Α.2. Η δυνατότητα έκδοσης «αλγοριθμικών πράξεων» δέσμιας αρμοδιότητας

Α.2.1. Η καταρχήν δυνατότητα έκδοσης

Α.2.2. Τα προσκόμματα έκδοσης

α) Έκδοση της πράξης κατόπιν αιτήματος του διοικουμένου

β) Η αυτεπάγελτη έκδοση της διοικητικής πράξης

γ) Η παράλειψη οφειλόμενης νόμιμης ενέργειας: νοείται «αλγοριθμική σιωπή» της διοίκησης;

Β. Η αδυναμία έκδοσης ατομικών διοικητικών πράξεων διακριτικής ευχέρειας βάσει αλγορίθμων

Β.1. Η ευχέρεια του διοικητικού οργάνου για την έκδοση της πράξης

Β.2. Η διακριτική ευχέρεια ως προς τον χρόνο έκδοσης της πράξης

Β.2.1. Ο «εύθετος» χρόνος για την έκδοση της πράξης

Β.2.2. Η διακριτική ευχέρεια επιλογής ανάμεσα σε περισσότερες εξίσου νόμιμες λύσεις

Β.2.3. Η διακριτική ευχέρεια αναφορικά με αόριστες αξιολογικές έννοιες

Β.2.4. Η διακριτική ευχέρεια κατά τον προσδιορισμό αόριστων αξιολογικών (εμπειρικών) εννοιών στη μείζονα πρόταση του υπαγωγικού συλλογισμού

Β.2.5. Η ευχέρεια του διοικητικού οργάνου κατά το στάδιο υπαγωγής των πραγματικών περιστατικών στη μείζονα πρόταση

Συμπεράσματα Κεφαλαίου

Κεφάλαιο II

Αλγόριθμοι, προβλεψιμότητα και ποιότητα του κανόνα δικαίου

Α. Νοείται χρήση αλγορίθμων επί κανονιστικής αρμοδιότητας της διοίκησης;

Α.1. Νοείται αιτιολογία κανονιστικής πράξης μέσω αλγορίθμου; Η τάση προς την «καταλογοποίηση» της αιτιολογίας

Α.2. Υπέρβαση των ορίων της νομοθετικής εξουσιοδότησης

Α.2.1. Δημοσιότητα

Α.2.2. Σαφήνεια, προσβασιμότητα και προβλεψιμότητα

Α.2.3. Αλγόριθμος και προβλεψιμότητα του κανόνα δικαίου

α) Η προβλεψιμότητα του Νόμου υπό το φώς του Conseil Constiutionnel: η «επαρκής γνώση» του Νόμου

i)Τα είδη της προβλεψιμότητας κατά το

ii) Η εξω-νομική δυνατότητα κατανόησης του Νόμου ή η «υπερβολική πολυπλοκότητα» του Νόμου

iii) Η απαίτηση για διαφάνεια κατά το CC: Η ασάφεια του νόμου ως λόγος αντισυνταγματικότητάς του

iv) Η ρητή ανάγκη πληροφόρησης κατά το

β) Ο κίνδυνος των σιωπηρών εξουσιοδοτήσεων

γ) Η Vagueness Doctrine των Η.Π.Α

Β. Η «ποιότητα» του Νόμου και η αρχή της «καλής νομοθέτησης» στο πλαίσιο αλγορίθμων

Β.1. Η διαφάνεια και η προβλεψιμότητα μέσω αλγορίθμων

Β.1.1. Η «δημοσίευση» αλγορίθμου;

Β.1.2. Η προβλεψιμότητα της κανονιστικής ρύθμισης;

Β.2. Η νομική φύση των αλγορίθμων

Β.2.1. Η θέση της νομικής φύσης τους ως εγκυκλίων

α) Το στοιχείο της δεσμευτικότητας

β) Το ζήτημα της δημοσίευσης

γ) Αλγόριθμος και γενικότητα του κανόνα δικαίου

Β.2.2. Η θέση της νομικής φύσης τους ως «οδηγιών» της διοικητικής δράσης

Β.2.3. Η νομική φύση τους ως «κατευθυντήριων γραμμών»

Β.2.4. Ο αλγόριθμος ως μέσο «κωδικοποίησης της αιτιολογίας» των διοικητικών πράξεων.

Β.2.5. Η σχέση αλγόριθμου-διοικητικής πράξης

Β.2.6. Η «εκπραγμάτευση του δικαίου»

Συμπεράσματα Κεφαλαίου

Συμπεράσματα Δεύτερου Τίτλου

Τίτλος Τρίτος

Αλγόριθμοι και δικαστικός έλεγχος:

Οι αλγόριθμοι στο «μικροσκόπιο» των ανώτατων δικαστηρίων

Κεφάλαιο I

Η διοικητική πράξη που εκδόθηκε βάσει αλγορίθμου ως αντικείμενο δικαστικού ελέγχου

Α. Η γαλλική νομολογία ελέγχου «αλγοριθμικών πράξεων»

Α.1. CC No 2018-765 DC της 12ης Ιουνίου 2018: Η αποκλειστική χρήση αλγορίθμου και τα προσωπικά δεδομένα

Α.1.1. Ρητή αναφορά στον αλγόριθμο

Α.1.2. Πρόβλεψη άσκησης αποτελεσματικών προσφυγών

Α.1.3. Πλήρης έλεγχος της αλγοριθμικής επεξεργασίας

Α.1.4. Σεβασμός των ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων

Α.1.5. Υποχρέωση ελέγχου και επεξήγησης

Α.2. CC No 2003-467 DC της 13ης Μαρτίου 2003: Δημόσια ασφάλεια και αλγόριθμοι

Α.3. CC No 2020-834 QPC της 3ης Απριλίου 2020: Το «αλγοριθμικό έγγραφο» και η πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση

Α.3.1. Οι πληροφορίες των υποψηφίων

Α.3.2. Τα γενικά κριτήρια εξέτασης

Α.3.3. Εξουσία των Ιδρυμάτων που προσφέρουν τριτοβάθμια εκπαίδευσης

Α.3.4. Εx ante πληροφορίες

Α.3.5. Ex post πληροφορίες

Β. Η ιταλική νομολογία: Ο κίνδυνος παραλογισμού και ανορθολογισμού στο πλαίσιο της αυτοματοποιημένης διοικητικής διαδικασίας

Β.1. Η νομολογία του διοικητικού Δικαστηρίου της Ρώμης

Β.1.1. Η «αλγοριθμική πράξη» ως per se παράνομη πράξη

Β.1.2. Η προσβασιμότητα στην «πηγή»

Β.2. Η νομολογιακή μεταστροφή του Consiglio di Stato

Β.2.1. Τα κριτήρια που υιοθέτησε το Consiglio di Stato για την αναγνώριση «αλγοριθμικού κανόνα»

Β.2.2. Οι συνέπειες της αναγνώρισης της «ηλεκτρονικής διοικητικής πράξης»

α) Η αναγνωρισιμότητα

β) Η πληρότητα του ελέγχου

Γ. Η γερμανική νομολογία: Το κρίσιμο θέμα του βαθμού αυτοματοποίησης της εκδοθησόμενης απόφασης

Γ.1. Η έκδοση διοικητικών πράξεων «με τη βοήθεια αυτοματοποιημένων διαδικασιών»

Γ.2. Η έκδοση «πλήρως» αυτοματοποιημένων διοικητικών πράξεων

Γ3. § 155(4) AO

Γ.4. § 31a sentence 1 SGB

Συμπεράσματα Κεφαλαίου

Κεφάλαιο II

Η προστασία προσωπικών δεδομένων από την επεξεργασία αλγορίθμων υπό το βλέμμα του ενωσιακού δικαίου

Α. Η νομολογία του ΔΕΕ

Α.1 Το δικαίωμα στην «ψηφιακή λήθη»

Α.2. Η νομολογία Schrems

Α.2.1. Οι αποφάσεις Schrems I &2

Α.2.2. Η απόφαση ΔΕΕ Schrems III: Ιδιωτικότητα και facebook

Β. Ο ενωσιακός νομοθέτης: Η διαφάνεια, η δημοσιότητα και η προσβασιμότητα στην ΤΝ κατά τον πρόσφατο Κανονισμό Τεχνητής Νοημοσύνης της ΕΕ

Συμπεράσματα Κεφαλαίου

Συμπεράσματα Δεύτερου Τίτλου

Συμπεράσματα Πρώτου Μέρους

Μέρος Δεύτερο

Ο αλγόριθμος και ο διοικητικός Δικαστής

Τίτλος Πρώτος

Οι αλγόριθμοι στην υπηρεσία της Δικαιοσύνης

Κεφάλαιο I

Προς μία «μεταβατική διοικητική δικονομία;»

Α. Από την ταχεία και αποτελεσματική…

Α.1. Οι «γκρίζες ζώνες» στη διοικητική δικονομία

Α.2. Τα οφέλη για τον διοικητικό Δικαστή

Α.2.1. Η αποϋλοποίηση» του φακέλου – χρονική ωφέλεια

Α.2.2. Η «χωρική προσέγγιση» των κατά τόπον αρμόδιων Δικαστηρίων - ομογενοποίηση της νομολογίας

Α.2.3. Η αποθήκευση τεράστιου αριθμού δεδομένων (open data)

Α.2.4. Η επιλογή του τρόπου εργασίας από τον Δικαστή

α) Η ΤΝ: μία αλληλουχία λογικών προτάσεων για τον Δικαστή

β) Το «εκκαθαρισμένο» του πραγματικού της υπόθεσης

Β. …στην «προληπτική» Δικαιοσύνη

Β.1. Αμφίρροπες σκέψεις σχετικά με την «προληπτική» Δικαιοσύνη

Β.1.1. Μπορεί ο αλγόριθμος να υποκαταστήσει τον Δικαστή;

Β.1.2. Η βασισμένη στο Σύνταγμα ερμηνεία

α) Η άσκηση εξουσίας

β) Προβολή στο μέλλον

γ) Η μειοψηφία

δ) Η «κατανοησιμότητα» της απόφασης

ε) Προσωπική ανεξαρτησία των Δικαστών

B.1.3. Η θέση του Συμβουλίου της Ευρώπης (CEPEJ)

Β.2. Νοείται «ανθρωποκεντρική ψηφιακή Δικαιοσύνη»;

Β.2.1. Υπάρχει λαϊκή νομιμοποίηση της «αλγοριθμικής Δικαιοσύνης»;

B.2.2. Η διάκριση ανάμεσα στα πράγματα και τον κανόνα δικαίου

B.2.3. Μπορεί ο επαγωγικός συλλογισμός να υποκαταστήσει τον υπαγωγικό συλλογισμό;

α) Ο κίνδυνος «προ-καθορισμού» των πραγματικών περιστατικών

β) Ο κίνδυνος «πραγματιστικής θεώρησης» του δικαίου

γ) Έχουν οι αλγόριθμοι συνείδηση ή ακόμα και συναίσθημα;

i) Δικαστής, ο μεγάλος άγνωστος

ii)Το συναίσθημα, ο Δικαστής και ο ΚΤΝ

B.3. Ζητήματα που προκύπτουν από την «ανθρωποκεντρική δικονομία»

Β.3.1. «Χαλάρωση» του ιστού της Δικαιοσύνης;

Β.3.2. Ο κίνδυνος για τη λειτουργική ανεξαρτησία του Δικαστή

α) Επί του παραδεκτού

β) Επί του βασίμου: Ο κίνδυνος του «νoμολογιακού ψιττακισμού»

Β.3.3. Οι «δικονομικές ασυμμετρίες» πληροφόρησης στο ψηφιακό δικονομικό πεδίο

a) Το παραδεκτό της αίτησης αναίρεσης

β) Το παραδεκτό της αποστολής προδικαστικού ερωτήματος προς το ΣτΕ

Β.3.4. Ψηφιακός έλεγχος της (αντι)συνταγματικότητας των νόμων;

Συμπεράσματα Κεφαλαίου

Κεφάλαιο II

Διακυβεύματα από τη χρήση αλγόριθμων στη δικαιοδοτική διαδικασία

Α. Ο κίνδυνος της διατήρησης προκαταλήψεων και διακρίσεων

Α.1. Η λειτουργική όψη της «αλγοριθμικής διαφάνειας»: Τα «μαύρα κουτιά»

Α.2. Δικλείδα ασφαλείας: Η ανθρώπινη παρέμβαση

Α.2.1. Οι προβλέψεις του ενωσιακού νομοθέτη

α) Η «διεπαφή ανθρώπου-μηχανής»

β) Η διαχείριση κινδύνων από την ΤΝ «υψηλού κινδύνου»

Α.2.2. Η Evidence-Based Sentencing των Η.Π.Α

A.2.3. Η σύγκριση με την προσέγγιση του γαλλικού δικαίου

Α.2.4. Τα open data και οι προληπτικοί αλγόριθμοι

A.2.5. Το θέμα της εξομοίωσης των αποφάσεων όλων των βαθμίδων.

Β. Τα ζητήματα και οι κίνδυνοι που ανακύπτουν από μιά «ανθρωποκεντρική τεχνολογία»

Β.1. Η εξελικτική δημιουργία μιας «ανθρωποκεντρικής τεχνολογίας»

Β.1.1. Η εξουσία του Δικαστή

Β.1.2. Υποκειμενισμός vs. Αντικειμενισμού

Β.1.3. Δικαιοσύνη δύο ταχυτήτων;

Β.2. Η ασφάλεια δικαίου

Β.2.1. Η αρχή της ουδετερότητας στο διαδίκτυο

Β.2.2. Η αρχή της ουδετερότητας στο διαδίκτυο κατά το ΔΕΕ

Γ. Οι αρχές της πρόληψης και της προφύλαξης

Δ. «Τις πταίει;»

Δ.1. Ευθύνη από διακινδύνευση

Δ.1.1. Το σφάλμα στη «σύλληψη» του αλγορίθμου

Δ.1.2. Το σφάλμα στη λειτουργία του αλγορίθμου

Δ.1.3. Το σφάλμα του διοικητικού οργάνου

Δ.2. Οι αποφάσεις ΔΕΕ Google Ad Words του 2010 και η απόφαση L’Oréal v. eBay

Δ.3. Οι ρυθμίσεις περί ευθύνης του Κανονισμού για την Τεχνητή Νοημοσύνη

Συμπεράσματα Πρώτου Τίτλου

Τίτλος Δεύτερος

Ο αλγόριθμος ως αντικείμενο ρύθμισης και λογοδοσίας

Κεφάλαιο I

Η δικαιοδοτική όψη της αρχής της «αλγοριθμικής διαφάνειας»

Α. Η επίδραση της διαφάνειας επί της άσκησης δικαιοδοτικού έργου

Α.1. Η διαφώτιση όλων των παραγόντων της δικαιοδοτικής διαδικασίας

Α.2. Περαιτέρω εγγυήσεις για τη διαφάνεια επί του δικαιοδοτικού έργου

Β. Η επίδραση του «ήπιου δικαίου» επί του δικαιοδοτικού έργου

Συμπεράσματα Κεφαλαίου

Κεφάλαιο II

Μηχανισμοί ελέγχου και λογοδοσίας

Α. Η ανάγκη μηχανισμών ελέγχου κατά τη νομολογία του ΔΕΕ

A.1. Η γνωμοδότηση του ΔΕΕ για τη συμφωνία PNR με τον Καναδά

A.1.1. Η προσήκουσα νομική βάση

Α.1.2. Η προστασία των θεμελιωδών ελευθεριών

Α.2. Η απόφαση ΔΕΕ «La Quadrature du Net»: Προληπτική διατήρηση και επεξεργασία προσωπικών δεδομένων

Α.2.1. Το ζήτημα της νομιμότητας της προληπτικής διαχείρισης δεδομένων

Α.2.2. Η αναζήτηση μοντέλων και κριτηρίων

Α.3. Η απόφαση «La Ligue des Droits humains»

Β. Συστημικός και ανθρώπινος έλεγχος ex ante και ex post

Β.1. Συστημικός έλεγχος ex ante

Β.2. Ατομικός έλεγχος ex ante

Β.2.1. Προσέγγιση «εν είδει Δικαστηρίου» («Approche «tribunal»)

Β.2.2. Eπικύρωση με πρόσθετες πληροφορίες («Validation avec informations supplémentaires»)

Β.2.3. Eπικύρωση χωρίς πρόσθετες πληροφορίες («Validation sans informations supplémentaires»)

Β.3. Ο ατομικός έλεγχος ex post: Η προσέγγιση ως αμφισβήτηση

Β.4. Η απαίτηση για ένα σύστημα ελέγχου ex post

Β.4.1. Προβλεπόμενο δικαίωμα αμφισβήτησης σχετικά με την προστασία προσωπικών δεδομένων

Β.4.2. Το δικαίωμα αμφισβήτησης στον τομέα αυτοματοποιημένης ανάκλησης που έχει αναρτηθεί διαδικτυακά (2003)

Β.5 Οι κανόνες περί της ΤΝ ως κανόνες δικαίου

Β.5.1. Οι κανόνες περί της ΤΝ ως «ατελείς» κανόνες δικαίου (leges imperfectae)

Β.5.2. Οι κανόνες περί της ΤΝ ως «τέλειοι» κανόνες δικαίου (leges perfectae)

Γ. Τα ισχύοντα στις Η.Π.Α

Γ.1. Η νομολογία State vs. Loomis

Γ.2. Η νομολογία Houston Federation of Teachers vs. Houston Ind’t School Dist.

Γ.3. Οι «Santa Clara Principles»

Συμπεράσματα Κεφαλαίου

Συμπεράσματα Τίτλου Δεύτερου

Συμπεράσματα Δεύτερου Μέρους

Συμπεράσματα – Επίλογος

Βιβλιογραφία

Ελληνική βιβλιογραφία

Ξενόγλωσση βιβλιογραφία

Νομολογία

ΣτΕ

Άλλα Δικαστήρια

ΔΕΕ

ΕΔΔΑ

Γαλλική

Conseil Constitutionnel

Conseil d’Etat

Άλλα γαλλικά Δικαστήρια

Γερμανία

Ιταλία

Η.Π.Α

Λημματικό ευρετήριο