Α. Πούλου, Η αιτιολογία του τυπικού νόμου, 2025

Περιεχόμενα

Πρόλογος

Σημείωμα της Συγγραφέα

Κυριότερες συντομογραφίες

Εισαγωγή

I. Η υποχρέωση αιτιολογίας της δικαστικής απόφασης

Α. Συνταγματική θεμελίωση

Β. Το περιεχόμενο της υποχρέωσης

Γ. Οι έννομες συνέπειες της παραβίασης της υποχρέωσης

II. Η υποχρέωση αιτιολογίας της ατομικής διοικητικής πράξης

Α. Συνταγματική θεμελίωση

Β. Η περιπτωσιολογική νομολογιακή απαίτηση

Γ. Η γενική νομοθετική απαίτηση

Δ. Το περιεχόμενο και ο τρόπος εκπλήρωσης της υποχρέωσης

Ε. Η διττή φύση της αιτιολογίας

ΣΤ. Ο δικαστικός έλεγχος της υποχρέωσης

III. Η υποχρέωση αιτιολογίας της κανονιστικής διοικητικής πράξης

Α. Συνταγματική θεμελίωση

Β. Το αναιτιολόγητο της κανονιστικής διοικητικής πράξης

Γ.

Η κάμψη του αναιτιολόγητου της κανονιστικής διοικητικής πράξης.

α. Η ρητή νομολογιακή απαίτηση

β. Τα νομολογιακά λειτουργικά ισοδύναμα

1. Τα «κριτήρια», «όροι», «στοιχεία» ή «λόγοι» έκδοσης της κανονιστικής διοικητικής πράξης

2. Ο έλεγχος της αναλογικότητας της κανονιστικής διοικητικής πράξης

Δ. Προς μια επανανοηματοδότηση της έννοιας της αιτιολογίας

IV. Η προβληματική της υποχρέωσης αιτιολογίας του τυπικού νόμου

Α. Η έννοια του νόμου

Β. Ο τυπικός νόμος ως αντικείμενο της έρευνας

Γ. Ο τυπικός νόμος ως ερμηνεία και εφαρμογή υπερέχοντος δικαίου.

Δ. Η απουσία μιας συστηματικής θεωρίας περί της νομοπαραγωγής

Ε. Από τη «Νομαρχία» στην απειλή της τεχνοκρατικής εξουσίας

ΣΤ. Η έννοια της αιτιολογίας του τυπικού νόμου

Ζ. Η αιτιολογία του τυπικού νόμου ως αντικείμενο της θεωρίας περί της νομοπαραγωγής

V. Αντικείμενο και δομή της έρευνας

Πρώτο Μέρος

Η υποχρέωση αιτιολογίας του τυπικού νόμου

Εισαγωγή

I. Η συνταγματική θεμελίωση της υποχρέωσης

Α. Οι ειδικές συνταγματικές διατάξεις

α. Η αιτιολογική έκθεση

β. Η έκθεση της Επιστημονικής Υπηρεσίας της Βουλής

γ. Η έκθεση του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους

δ. Η γνωμοδότηση του Ελεγκτικού Συνεδρίου επί συνταξιοδοτικών νομοσχεδίων

ε. Οι πράξεις νομοθετικού περιεχομένου

Β. Η δημοκρατική αρχή

α. Η αιτιολογία του τυπικού νόμου ως μέσο δημοκρατικής νομιμοποίησης

β. Η αιτιολογία του τυπικού νόμου ως μέσο εμβάθυνσης της «πολιτικής εντολής-πλαίσιο»

γ. Η αιτιολογία του τυπικού νόμου ως στοιχείο της διαβουλευτικής δημοκρατίας

δ. Η αιτιολογία του τυπικού νόμου ως στοιχείο της κουλτούρας της αιτιολόγησης

Γ. Το κράτος δικαίου

α. Η νομοθέτηση ως συντεταγμένη εξουσία

β. Η αιτιολογία του τυπικού νόμου ως μέσο (αυτό)ελέγχου της Βουλής

γ. Η αιτιολογία του τυπικού νόμου ως παράγοντας της ασφάλειας δικαίου

Δ. Η αρχή της διάκρισης των λειτουργιών

α. Η ερμηνεία του τυπικού νόμου ως αρμοδιότητα της δικαστικής λειτουργίας

β. Η αιτιολογία του τυπικού νόμου ως αρμοδιότητα της νομοθετικής λειτουργίας

γ. Η αιτιολογία του τυπικού νόμου ως εγγύηση της χρονικής ακολουθίας μεταξύ των κρατικών λειτουργιών

Ε. Η αρχή της αναλογικότητας

α. Ο νομοθέτης ως αποδέκτης της αρχής της αναλογικότητας

β. Η αρχή της αναλογικότητας ως απαίτηση για αιτιολογία του τυπικού νόμου.

γ. Η νομοθέτηση ως στάθμιση

ΣΤ. Οι διαδικαστικές εγγυήσεις των δικαιωμάτων

α. Οι απαρχές της έννοιας στη γερμανική θεωρία των θεμελιωδών δικαιωμάτων

β. Η διαμόρφωση της έννοιας από την ελληνική νομολογία

1. Το δικαίωμα στο περιβάλλον

2. Το δικαίωμα στην κοινωνική ασφάλιση

3. Το δικαίωμα στην προστασία της υγείας

Ζ. Η διασφάλιση αποτελεσματικού δικαστικού ελέγχου

α. Η αιτιολογία του τυπικού νόμου ως μέσο διαπίστωσης των «νομοθετικώς κρίσιμων γεγονότων»

β. Η αιτιολογία του τυπικού νόμου ως μέσο δικαστικής ερμηνείας

II. Τα στοιχεία της υποχρέωσης

Α. Ο φορέας της υποχρέωσης

α. Τα όργανα της νομοπαραγωγικής διαδικασίας

1. Κατά το στάδιο της προκοινοβουλευτικής διαδικασίας

2. Κατά το στάδιο της κοινοβουλευτικής διαδικασίας

3. Κατά το στάδιο της τελείωσης του τυπικού νόμου

β. Η ανίχνευση των πιθανών φορέων της υποχρέωσης

1. Η Κυβέρνηση

2. Η Βουλή

3. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας

γ. Ο «νομοθέτης» ως φορέας της υποχρέωσης

Β. Το περιεχόμενο της υποχρέωσης

α. Τα «νομοθετικώς κρίσιμα γεγονότα»

β. Ο σκοπός του τυπικού νόμου

1. Η προνομιακή αρμοδιότητα της εξειδίκευσης των συνταγματικών σκοπών από τον νομοθέτη

2. Υποχρέωση ρητής διακήρυξης του σκοπού του τυπικού νόμου;

γ. Η αναλογικότητα του τυπικού νόμου

Γ. Ο τρόπος εκπλήρωσης της υποχρέωσης

α. Η αιτιολογική έκθεση

β. Τα πρακτικά κοινοβουλευτικών συζητήσεων

γ. Οι ειδικές μελέτες

1. Η ειδική επιστημονική μελέτη

2. Η αναλογιστική μελέτη

Δ. Ο χρόνος εκπλήρωσης της υποχρέωσης

Συμπεράσματα Πρώτου Μέρους

Δεύτερο Μέρος

Ο δικαστικός έλεγχος της αιτιολογίας του τυπικού νόμου

Εισαγωγή

I. Τα όρια του δικαστικού ελέγχου

Α. Η αιτιολογία του τυπικού νόμου στο μεταίχμιο μεταξύ τυπικής και ουσιαστικής συνταγματικότητας

α. Η ρευστή διάκριση μεταξύ τυπικής και ουσιαστικής συνταγματικότητας

β. Η αιτιολογία του τυπικού νόμου: στοιχείο τυπικής ή ουσιαστικής συνταγματικότητας;

1.Η αιτιολογία του τυπικού νόμου υπό το πρίσμα της ουσιαστικής συνταγματικότητας

2. Η αιτιολογία του τυπικού νόμου υπό το πρίσμα της τυπικής συνταγματικότητας

Β. Η λεπτή γραμμή μεταξύ ερμηνείας του τυπικού νόμου και υποκατάστασης του νομοθέτη

α. Το «τεκμήριο της συνταγματικότητας των νόμων»

β. Ο δικαστικός χειρισμός των «νομοθετικώς κρίσιμων γεγονότων»

1. Το βάρος επίκλησης των «νομοθετικώς κρίσιμων γεγονότων»

2. Ο κρίσιμος χρόνος συγκέντρωσης του αποδεικτικού υλικού περί των «νομοθετικώς κρίσιμων γεγονότων»

3. Η δικαστική εκτίμηση του αποδεικτικού υλικού περί των «νομοθετικώς κρίσιμων γεγονότων»

II. Η λειτουργία του δικαστικού ελέγχου

Α. Η ουσιαστική θεώρηση της υποχρέωσης αιτιολογίας του τυπικού νόμου

α. Η αιτιολογία ως μέσο ελέγχου του σκοπού του τυπικού νόμου

1. Ο σκοπός ως αντικείμενο δικαστικού ελέγχου

2. Η (σχεδόν απόλυτη) απαγόρευση ελέγχου της σκοπιμότητας του τυπικού νόμου

i. Σκοπιμότητα ή αληθής σκοπός του τυπικού νόμου

ii. Ο κανόνας του μη ελέγχου της σκοπιμότητας του τυπικού νόμου

iii. Ο κατ’ εξαίρεση έλεγχος της σκοπιμότητας του τυπικού νόμου;

3. Η αναζήτηση του σκοπού στον τυπικό νόμο ή σε συνοδευτικά αυτού έγγραφα

4. Η συναγωγή του σκοπού μέσω της ερμηνείας του τυπικού νόμου ή των συνοδευτικών αυτού εγγράφων

5. Τα όρια της ερμηνευτικής εξουσίας του δικαστή

β. Η αιτιολογία ως μέσο ελέγχου της αρχής της αναλογικότητας

γ. Η αιτιολογία ως μέσο ελέγχου της αρχής της ισότητας

Β. Η διαδικαστική θεώρηση της υποχρέωσης αιτιολογίας του τυπικού νόμου

α. Οι ατομικοί νόμοι

β. Η προστασία του περιβάλλοντος

γ. Η προστασία της οικονομικής ελευθερίας

δ. Η προστασία των κοινωνικοασφαλιστικών δικαιωμάτων

ε. Η προστασία των περιουσιακών δικαιωμάτων

στ. Η προστασία της οικογένειας και της μητρότητας

ζ. Η οργάνωση και αναδιάρθρωση της δημόσιας διοίκησης

Συμπεράσματα Δεύτερου Μέρους

Γενικά Συμπεράσματα

Βιβλιογραφία

Ελληνική

Ξενόγλωσση