Σ.-Ι. Κουτνατζής, Η συνταγματοποίηση του δικονομικού δικαίου, 2021
Η ανάγκη μελέτης του παρόντος έργου γεννάται από τη διαπίστωση ότι το δικονομικό δίκαιο είναι σήμερα, σε μεγάλο βαθμό, συνταγματικό δίκαιο. Στις συνταγματικές δικονομικές διατάξεις συγκαταλέγονται αφενός το δικαίωμα του νόμιμου/φυσικού δικαστή (άρθρο 8) και το δικαίωμα δικαστικής προστασίας (άρθρο 20 παρ. 1), αφετέρου δε το πέμπτο τμήμα του Συντάγματος που αφιερώνεται στη δικαστική εξουσία με σειρά διατάξεων τόσο για τους δικαστικούς λειτουργούς και υπαλλήλους (άρθρα 87-92) όσο και για την οργάνωση και δικαιοδοσία των δικαστηρίων (άρθρα 93-100Α).
Η ανά χείρας μελέτη διακρίνεται σε τέσσερα κεφάλαια. Στο Κεφάλαιο Ι παρουσιάζεται το δικαίωμα δικαστικής προστασίας ως συνταγματικό θεμέλιο του δικονομικού δικαίου. Αναπτύσσονται τόσο η ιστορική εξέλιξη της κατοχύρωσής του στην ελληνική συνταγματική ιστορία όσο και οι αντίστοιχες διασφαλίσεις που περιέχονται στους καταλόγους δικαιωμάτων του διεθνούς και του ενωσιακού δικαίου, όπως επίσης άλλων εθνικών Συνταγμάτων. Στη συνέχεια αναλύεται η ιδιόμορφη νομική φύση του δικαιώματος δικαστικής προστασίας ως θεμελιώδους δικαιώματος, ταυτόχρονα ατομικής, κοινωνικής και πολιτικής φύσεως, όπως επίσης δικονομικού δικαιώματος και ερμηνευτικής αρχής. Ακολούθως, στο Κεφάλαιο ΙΙ παρουσιάζεται η ερμηνευτική γενναιοδωρία, από την οποία διέπεται η συνταγματική κατοχύρωση του δικαιώματος, σε σχέση με τον καθορισμό του προστατευτικού του πεδίου. Στο Κεφάλαιο ΙΙΙ σκιαγραφούνται οι τρόποι με τους οποίους η επιφύλαξη νόμου που εμπεριέχεται στο δικαίωμα δικαστικής προστασίας οδηγεί στην αναίρεση αυτής της γενναιοδωρίας διά της θέσπισης περιορισμών, η συνταγματικότητα των οποίων στην πράξη καταλήγει να ελέγχεται μόνο οριακά. Το Κεφάλαιο IV, τέλος, αναδεικνύει την προβληματική των φορέων και των αποδεκτών του δικαιώματος δικαστικής προστασίας ως έναν επιπρόσθετο παράγοντα σχετικοποίησης της παρεχόμενης προστασίας.
Πληροφορίες έκδοσης
Πίνακας περιεχομένων +
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ
VKατάλογος συντομογραφιών
1Εισαγωγή
Κεφάλαιο Ι Το δικαίωμα δικαστικής προστασίας ως συνταγματικό θεμέλιο του δικονομικού δικαίου
7Α. Μοντέλα κατοχύρωσης της δικαστικής προστασίας ως θεμελιώδους δικαιώματος
71. Η προσέγγιση της ελληνικής συνταγματικής ιστορίας
132. Η προσέγγιση του διεθνούς, ενωσιακού και συγκριτικού δικαίου
13α) Η διεθνής και υπερεθνική εγγύηση της δικαστικής προστασίας
β) Η μεταμόρφωση του εσωτερικού δικονομικού δόγματος υπό το
17φως της ΕΣΔΑ
βα) Το ευρωπαϊκό δικονομικό δίκαιο των θεμελιωδών δικαιω-
18μάτων
βαα) Οι αμφισβητήσεις «αστικής φύσεως» και οι κατηγορίες
18«ποινικής φύσεως»
βαβ) Η δικονομική νομολογία του ΕΔΔΑ: Ποσοτικά στοιχεία
19και κατηγορίες παραβάσεων
28ββ) Η αντίδραση της ελληνικής έννομης τάξης
29ββα) Συνταγματική αναθεώρηση
29βββ) Νομοθετικές τροποποιήσεις
32ββγ) Η μεταβολή της ερμηνείας της δικονομικής νομοθεσίας
ββδ) Η διαμόρφωση της εσωτερικής δικονομικής νομοθεσίας
στα πρότυπα της «δίκαιης δίκης» και η μειωμένη σημασία
35του άρθρου 20 παρ. 1 Συντ.
γ) Η προσέγγιση του συγκριτικού δικαίου: Το δικαίωμα δικαστικής
προστασίας, κατά το ελληνικό Σύνταγμα, ως ένα υποδειγματικό
38δικαίωμα
43Β. Η νομική φύση του δικαιώματος δικαστικής προστασίας
431. Το δικαίωμα δικαστικής προστασίας ως θεμελιώδες δικαίωμα
2. Το δικαίωμα δικαστικής προστασίας ως ατομικό, κοινωνικό και
47πολιτικό δικαίωμα
493. Το δικαίωμα δικαστικής προστασίας ως δικονομικό δικαίωμα
504. Το δικαίωμα δικαστικής προστασίας ως ερμηνευτική αρχή
51Γ. Επιμέρους συμπεράσματα
Κεφάλαιο II
Η ερμηνευτική γενναιοδωρία της συνταγματικής κατοχύρωσης:
Το προστατευτικό πεδίο του δικαιώματος
56Α. Η σχέση μεταξύ δικαιώματος δικαστικής προστασίας stricto sensu και δικαιώματος δικαστικής ακρόασης
59Β. Δικαιώματα και συμφέροντα του αιτούντος ως προϋπόθεση προστασίας
591. Οι έννοιες του «δικαιώματος» και του «εννόμου συμφέροντος»
2. Ο έλεγχος λυσιτέλειας ως παράγοντας σχετικοποίησης της δικαστι-
64κής προστασίας
69Γ. Το δικαίωμα ακρόασης ενώπιον των δικαστηρίων
691. Επιμέρους δικαιώματα και βαθμίδες της δικαστικής ακρόασης
2. Δικαίωμα προηγούμενης ακρόασης: Συνταγματικές συνέπειες και
79νομολογιακές αμφιταλαντεύσεις
813. Παράσταση δια δικηγόρου ως στοιχείο της δικαστικής ακρόασης
84Δ. Το δικαίωμα δικαστικής προστασίας stricto sensu
841. Η έννομη προστασία ως αντικείμενο της συνταγματικής κατοχύρωσης
852. Τα δικαστήρια ως όργανα παροχής δικαστικής προστασίας
85α) Η έννοια των δικαστηρίων
93β) Η δικαστική προστασία στο πλαίσιο της ακυρωτικής δίκης
96γ) Οι δικονομικές αβεβαιότητες του διοικητικού δικονομικού δικαίου
δ) Η αντιδιαστολή δικαστηρίων και διοικητικών οργάνων και η
102σχετικοποίησή της
107Ε. Επιμέρους συμπεράσματα
Κεφάλαιο ΙΙΙ Η αναίρεση της γενναιοδωρίας διά των περιορισμών: Η επιφύλαξη νόμου του δικαιώματος δικαστικής προστασίας και ο οριακός δικαστικός έλεγχος
110Α. Η νομική φύση της επιφύλαξης νόμου
112Β. Οι ουσιαστικές προϋποθέσεις της δικαστικής προστασίας
1. Η εκπλήρωση των φορολογικών υποχρεώσεων ως λόγος πε-
114ριορισμού του δικαιώματος δικαστικής προστασίας
1192. Η επέμβαση της νομοθετικής εξουσίας στα έργα της δικαστικής
125Γ. Οι διαδικαστικές προϋποθέσεις της δικαστικής προστασίας
1. Οι διαδικαστικές προϋποθέσεις ως διηθητικό φίλτρο της δικαστικής
125προστασίας
1302. Το Σύνταγμα ως ερμηνευτικό κριτήριο της δικονομικής νομοθεσίας
130α) Η σύμφωνη με το Σύνταγμα ερμηνεία του δικονομικού δικαίου
134β) Ο δικονομικός «φορμαλισμός» του Αρείου Πάγου
1373. Οι προϋποθέσεις της συνταγματικότητας των δικαστικών δαπανημάτων
α) Δικαστικά δαπανήματα ως τεκμήριο σοβαρότητας προθέσεων
137και οριακός έλεγχος συνταγματικότητας
β) Δικαστικά δαπανήματα ως μέσο ενίσχυσης των δημοσίων
145εσόδων και νομολογιακές αμφιταλαντεύσεις
1514. Οι προϋποθέσεις της συνταγματικότητας των δικονομικών προθεσμιών
158Δ. Η αξιολόγηση της συνταγματικότητας των περιορισμών στα επιμέρους στάδια της δικαστικής προστασίας
1591. Η πρόσβαση στη δικαιοσύνη
159α) Η πρόσβαση στη δικαιοσύνη ως ατομικό δικαίωμα
159αα) Η αποκλειστική νομιμοποίηση τρίτων προσώπων
αβ) Η άσκηση του δικαιώματος δικαστικής προστασίας μέσω
161δικηγόρου
164β) Η πρόσβαση στη δικαιοσύνη ως καθολικό δικαίωμα
170γ) Η προϋπόθεση υποχρεωτικής τήρησης προηγούμενης διαδικασίας
171γα) Η συνταγματικότητα της διαμεσολάβησης
γβ) Η συνταγματικότητα της υποχρέωσης προηγούμενης άσκησης
174ενδικοφανούς προσφυγής
γγ) Η συνταγματικότητα της υποχρεωτικής προδικασίας αγωγών
181για εμπράγματα δικαιώματα
1822. Η προσωρινή δικαστική προστασία
182α) Η συνταγματική κατοχύρωση
185β) Η καθολικότητα της προσωρινής δικαστικής προστασίας
188γ) Οι λόγοι παροχής προσωρινής δικαστικής προστασίας
δ) Η ειδική ρύθμιση της προσωρινής δικαστικής προστασίας σε
193φορολογικές και τελωνειακές διαφορές
ε) Η σχέση μεταξύ προσωρινής δικαστικής προστασίας και κανόνων
199αρμοδιότητας
στ) Η σχέση μεταξύ προσωρινής δικαστικής προστασίας και αρχής
της διάκρισης των λειτουργιών: Η προστασία κατά αρνητικών
200πράξεων της Διοίκησης
ζ) Η προσωρινή δικαστική προστασία ως κριτήριο σύμφωνης με το
203Σύνταγμα ερμηνείας
2053. Η αξίωση για διάγνωση της διαφοράς
205α) Οι δεσμεύσεις του δικαστηρίου
206αα) Το εύρος και η ένταση του δικαστικού ελέγχου
αβ) Η διεύρυνση της «παλέτας επιλογών» του διοικητικού δικαστή
207και η συνταγματική της αξιολόγηση
αβα) Οι νέες εξουσίες του διοικητικού δικαστή από την οπτική
208γωνία του δικαιώματος δικαστικής προστασίας
αββ) Η πρώτη αξιολόγηση των νέων εξουσιών του ακυρωτικού
δικαστή: Ένα μέσο εξυπηρέτησης του δημοσιονομικού
216δημοσίου συμφέροντος σε συνθήκες κρίσης;
223β) Οι δεσμεύσεις του καθ’ ού η αίτηση δικαστικής προστασίας διαδίκου
225γ) Το δικαίωμα απόδειξης
228γα) Τα επιτρεπτά αποδεικτικά μέσα
γβ) Οι συνταγματικές προϋποθέσεις αξιολόγησης του αποδεικτικού
231υλικού
232γγ) Οι προϋποθέσεις της συνταγματικότητας νομοθετικών τεκμηρίων
239γδ) Οι χρονικοί περιορισμοί του δικαιώματος απόδειξης
240δ) Δικαίωμα παροχής δικαστικής προστασίας σε εύλογο χρόνο
δα) Η συνταγματική διάσταση της έγκαιρης απονομής δικαστικής
240προστασίας
242δβ) Η υποτίμηση της κανονιστικής σημασίας του Συντάγματος
2474. Η αξίωση αναγκαστικής εκτέλεσης
247α) Η συνταγματική κατοχύρωση
251β) Η αναγκαστική εκτέλεση κατά του Δημοσίου
251βα) Η αναγκαστική εκτέλεση κατά του αλλοδαπού δημοσίου
254ββ) Η αναγκαστική εκτέλεση κατά του ελληνικού δημοσίου
ββα) Η συνταγματική, νομοθετική και νομολογιακή εξέλιξη προς την
κατεύθυνση της αναγνώρισης της δυνατότητας αναγκαστικής
254εκτέλεσης κατά του ελληνικού δημοσίου
βββ) Τα υφιστάμενα ελλείμματα δικαστικής προστασίας στο πλαί-
259σιο της αναγκαστικής εκτέλεσης κατά του ελληνικού δημοσίου
βγ) Οι περιορισμοί της αξίωσης για αναγκαστική εκτέλεση για
276λόγους προστασίας άλλων θεμελιωδών δικαιωμάτων
2785. Η συζήτηση ως προς τη συνταγματική κατοχύρωση των ενδίκων μέσων
α) Η διχογνωμία νομολογίας και θεωρίας και η πρακτική της
278σημασία
287β) Η συνταγματική κατοχύρωση συγκεκριμένων ενδίκων μέσων
γ) Σύγχρονες απόπειρες «διήθησης» της πρόσβασης στο δικαστήριο
290των ενδίκων μέσων και η συνταγματική τους αξιολόγηση
γα) Πρώτες απόπειρες περιορισμού της πρόσβασης στο δικαστήριο
291των ενδίκων μέσων
γβ) Οι διατάξεις του άρθρου 12 ν. 3900/2010: Τα ένδικα μέσα
293ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας ως εξαιρετικό δίκαιο
301Ε. Επιμέρους συμπεράσματα
Κεφάλαιο IV
Οι φορείς και οι αποδέκτες του δικαιώματος: Η περαιτέρω σχετικοποίηση της συνταγματικής προστασίας
311Α. Οι φορείς του δικαιώματος
3111. Φυσικά και νομικά πρόσωπα
3142. Ενώσεις προσώπων χωρίς νομική προσωπικότητα
3153. Η ισότητα των διαδίκων ως συνταγματική αρχή
316α) Μαθηματική ή αναλογική ισότητα;
318β) H ισότητα των διαδίκων στην ποινική δίκη
320γ) Η σχέση μεταξύ Δημοσίου και ιδιωτών
γα) Η τάση εξομοίωσης Δημοσίου και ιδιωτών και οι νομολογιακές
320επιφυλάξεις
γβ) Η βραχυπρόθεσμη παραγραφή αξιώσεων κατά του Δημοσίου
323και των ν.π.δ.δ.
γγ) O προνομιακός νόμιμος τόκος και τόκος υπερημερίας του
329δημοσίου και των ΝΠΔΔ
γδ) Η διαφοροποίηση μεταξύ Δημοσίου και ιδιωτών ως προς το
καταβλητέο παράβολο επί «προδήλων» ενδίκων βοηθημάτων
339ή μέσων
γε) Προνόμια υπέρ τραπεζικών ανωνύμων εταιρειών και άλλων
342ιδιωτών
345Β. Οι αποδέκτες του δικαιώματος
3461. Δικαστική προστασία απευθείας κατά νόμου;
3522. Η δέσμευση του αναθεωρητικού νομοθέτη
3533. Η δέσμευση των ιδιωτών
354Γ. Επιμέρους συμπεράσματα
357Συμπεράσματα
369ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
369Α. Στην ελληνική γλώσσα
423Β. Στην αγγλική γλώσσα
426Γ. Στη γαλλική γλωσσα
427Δ. Στη γερμανική γλώσσα
433ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑΣ
4331. Ανωτάτου Ειδικού Δικαστηρίου
4332. Διοικητικών δικαστηρίων
433α) Συμβουλίου της Επικρατείας
439β) Τακτικών διοικητικών δικαστηρίων
4403. Πολιτικών και ποινικών δικαστηρίων
440α) Αρείου Πάγου
444β) Δικαστηρίων ουσίας
4454. Ελεγκτικού Συνεδρίου
4455. Ειδικού Δικαστηρίου άρθρου 88 παρ. 2 Συντ
4456. Ειδικού Δικαστηρίου Αγωγών Κακοδικίας
4457. Ευρωπαϊκών Δικαστηρίων
445α) Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης
447β) Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου
4528. Αλλοδαπών δικαστηρίων
Τύπος περιεχομένου
Κατηγορίες
Σχετικές εκδόσεις
