Ε. Αντωνιάδου, Η προστασία από την απόλυση κατά το εθνικό και ευρωπαϊκό δίκαιο, 2025

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ καθηγητή Δημήτρη Ζερδελή

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ

Ι. Η προστασία από την απόλυση κατά το εθνικό δίκαιο

Εισαγωγικές παρατηρήσεις

1. Η προστασία από την απόλυση κατά το Σύνταγμα και τη νομολογία των ελληνικών δικαστηρίων

1.1. Η ιστορική επισκόπηση του εθνικού δικαίου της καταγγελίας

1.2. Το νομολογιακό σύστημα προστασίας από την απόλυση

1.2.1. Η αντιμετώπιση της αντικειμενικά αδικαιολόγητης καταγγελίας από τη νομολογία των ελληνικών δικαστηρίων σε ουσιαστικό επίπεδο

1.2.2. Η αντιμετώπιση της αντικειμενικά αδικαιολόγητης καταγγελίας από τη νομολογία των ελληνικών δικαστηρίων σε δικονομικό επίπεδο

1.3. Η προστασία από την αντικειμενικά αδικαιολόγητη απόλυση κατά το ελληνικό Σύνταγμα

1.3.1. Η συνταγματική προστασία της θέσης εργασίας του εργαζομένου και της ελευθερίας καταγγελίας του εργοδότη

1.3.2. Η στάθμιση των συγκρουόμενων συνταγματικών δικαιωμάτων των μερών της εργασιακής σχέσης

1.3.3. Η νομοθετική αδράνεια και τα όρια της νομολογιακής διάπλασης του δικαίου της καταγγελίας

2. Το σήμερα ισχύον νομοθετικό καθεστώς προστασίας από την απόλυση

2.1. Οι πρόσφατες νομοθετικές επεμβάσεις και παλινδρομήσεις στο σύστημα της «αναιτιώδους» καταγγελίας

2.1.1. Η διάταξη του άρ. 48 ν. 4611/2019 για τον βάσιμο λόγο απόλυσης

2.1.2. Η διάταξη του άρ. 117 παρ. 2 ν. 4623/2019 για την αναδρομική κατάργηση του άρ. 48 ν. 4611/2019

2.2. Η ερμηνεία της διάταξης του άρ. 66 ν. 4808/2021

2.2.1. Γενικές παρατηρήσεις για τη μεταρρύθμιση που επέφερε στο δίκαιο της καταγγελίας το άρ. 66 – Το πεδίο εφαρμογής της διάταξης

2.2.2. Το ζήτημα της δικαιολόγησης της καταγγελίας της σύμβασης εργασίας

2.2.2.1. Οι νομοθετικές απαγορεύσεις της καταγγελίας της σύμβασης εργασίας – Η ερμηνεία του άρ. 66 παρ.

2.2.2.2. Η καταγγελία που πάσχει «για λόγο διαφορετικό από τους λόγους της παρ. 1» - Η ερμηνεία της γενικής ρήτρας του άρ. 66 παρ.

2.2.2.3. Η αξιολόγηση των ρυθμίσεων των παρ. 1 και 3 για το ζήτημα της δικαιολόγησης της καταγγελίας

2.2.3. Το ζήτημα των διαφοροποιημένων εννόμων συνεπειών της ελαττωματικής καταγγελίας

2.2.3.1. Οι συνέπειες των απαγορευμένων απολύσεων κατ’ άρ. 66 παρ. 1 – Η μη θεραπεύσιμη ακυρότητα της καταγγελίας

2.2.3.2. Οι συνέπειες των απολύσεων που πάσχουν «για λόγο διαφορετικό από τους λόγους της παρ. 1» κατ’ άρ. 66 παρ. 3 – Η θεραπεύσιμη ακυρότητα της καταγγελίας

2.2.3.3. Η δικαιοπολιτική και νομική αξιολόγηση του νέου συστήματος συνεπειών

2.2.4. Το ζήτημα της νέας κατανομής του βάρους απόδειξης στις περιπτώσεις της μη θεραπεύσιμης ακυρότητας της καταγγελίας – Η ερμηνεία και η αξιολόγηση της διάταξης του άρ. 66 παρ. 2

ΙΙ. Ο Αναθεωρημένος Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης ως τμήμα του ευρωπαϊκού διεθνούς δικαίου

1. Ο Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης ως διεθνής συνθήκη προστασίας των κοινωνικών δικαιωμάτων

1.1. Προλογικές παρατηρήσεις: το Συμβούλιο της Ευρώπης, η Ε.Σ.Δ.Α., ο Ε.Κ.Χ. και η αρχή του αδιαίρετου χαρακτήρα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων

1.2. Ο Ε.Κ.Χ. στην αρχική του μορφή: οι πηγές έμπνευσης, η δομή, τα δικαιώματα και οι αδυναμίες του Χάρτη

1.2.1. Η αναγκαιότητα συνοπτικής εξέτασης του συστήματος προστασίας του Ε.Κ.Χ.

1.2.2. Τα χαρακτηριστικά στοιχεία, τα δικαιώματα και η δομή του Ε.Κ.Χ. του 1961

1.2.3. Οι συνθήκες υιοθέτησης και οι πηγές έμπνευσης του Ε.Κ.Χ. του 1961

1.2.4. Οι αδυναμίες του Ε.Κ.Χ. του 1961 και η υιοθέτηση των πρόσθετων πρωτοκόλλων

1.3. Ο Αναθεωρημένος Ε.Κ.Χ.: η αρχιτεκτονική, τα χαρακτηριστικά στοιχεία και οι ιδιαιτερότητες του συστήματος προστασίας του Χάρτη

1.3.1. Η διαδικασία και οι στόχοι της αναθεώρησης, το περιεχόμενο, η δομή και οι ελλείψεις του Α.Ε.Κ.Χ.

1.3.2. Το σύστημα της à la carte αποδοχής των διατάξεων του Α.Ε.Κ

1.3.3. Το προσωπικό πεδίο εφαρμογής (ratione personae) του Χάρτη

1.4. Ο μηχανισμός ελέγχου της εφαρμογής του Α.Ε.Κ.Χ.: τα όργανα και οι διαδικασίες ελέγχου, ο ρόλος της Ε.Ε.Κ.Δ. και η φύση των αποφάσεών της

1.4.1. Τα όργανα ελέγχου της εφαρμογής του Α.Ε.Κ

1.4.2. Οι διαδικασίες ελέγχου της εφαρμογής του Α.Ε.Κ

1.4.3. Η νομική φύση των αποφάσεων της Ε.Ε.Κ.Δ. και η συμμόρφωση των συμβαλλομένων κρατών σε αυτές

1.5. Ε.Κ.Χ. και ελληνική δικαστηριακή πράξη: η επίδραση του Ε.Κ.Χ. στη νομολογία των ελληνικών δικαστηρίων

1.5.1. Η εφαρμογή του Ε.Κ.Χ. από τη νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας

1.5.2. Η εφαρμογή του Ε.Κ.Χ. από τη νομολογία των πολιτικών πρωτοδικείων

2. Η νομική δεσμευτικότητα του Α.Ε.Κ.Χ.: οι διεθνούς δικαίου υποχρεώσεις των συμβαλλομένων κρατών και ο βαθμός εκδικασιμότητας των δικαιωμάτων του Χάρτη

2.1. Οι δεσμεύσεις των κρατών έπειτα από την κύρωση του Χάρτη κατά το δημόσιο διεθνές δίκαιο

2.2. Το ζήτημα της ένταξης των διεθνών συνθηκών στην εσωτερική έννομη τάξη γενικά, με έμφαση στην ενσωμάτωση του Α.Ε.Κ.Χ. στο ελληνικό δίκαιο

2.3. Η εκδικασιμότητα των διεθνών συνθηκών γενικά και τα κριτήρια ανάπτυξης άμεσου αποτελέσματος εκ των διατάξεων τους (self-executing provisions)

2.3.1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις και εννοιολογικές διευκρινίσεις

2.3.2. Τα κριτήρια του άμεσου αποτελέσματος

2.3.3. Η έννοια και οι διαβαθμίσεις της εκδικασιμότητας

2.4. Το άμεσο αποτέλεσμα και η εκδικασιμότητα του Α.Ε.Κ.Χ. ειδικότερα

2.4.1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

2.4.2. Το υποκειμενικό κριτήριο του άμεσου αποτελέσματος του Χάρτη

2.4.3. Το αντικειμενικό κριτήριο του άμεσου αποτελέσματος του Χάρτη

2.4.4. Η νομολογία των εθνικών δικαστηρίων των συμβαλλομένων κρατών

2.4.5. Η νομολογία της Ε.Ε.Κ.Δ. για το δικαίωμα στον δικαστή

ΙΙΙ. Η προστασία από την απόλυση κατά τον Αναθεωρημένο Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη

1. Η προστασία από την αντικειμενικά αδικαιολόγητη απόλυση σύμφωνα με το άρ. 24 Α.Ε.Κ.Χ.

1.1. Εισαγωγικές επισημάνσεις σχετικά με τη σημασία και τον εννοιολογικό χαρακτηρισμό του δικαιώματος του άρ. 24 Α.Ε.Κ

1.2. Οι πηγές έμπνευσης και η σχέση του άρ. 24 με άλλες διατάξεις του Α.Ε.Κ.Χ.

1.3. Το υλικό, προσωπικό και εδαφικό πεδίο εφαρμογής του άρ. 24 Α.Ε.Κ

1.3.1. Το υλικό πεδίο εφαρμογής της διάταξης

1.3.2. Το προσωπικό πεδίο εφαρμογής της διάταξης

1.3.3. Το εδαφικό πεδίο εφαρμογής της διάταξης

1.4. Το άμεσο αποτέλεσμα και η εκδικασιμότητα της διάταξης του άρ. 24 Α.Ε.Κ.Χ.

1.4.1. Η αρχική αντιμετώπιση του ζητήματος του άμεσου αποτελέσματος του άρ. 24 Α.Ε.Κ.Χ. από τη διεθνή και την ελληνική βιβλιογραφία

1.4.2. Το υποκειμενικό κριτήριο του άμεσου αποτελέσματος του άρ. 24 Α.Ε.Κ.Χ.

1.4.3. Το αντικειμενικό κριτήριο του άμεσου αποτελέσματος του άρ. 24 Α.Ε.Κ.Χ.

1.4.3.1. Ως προς το εδάφιο α´

1.4.3.2. Ως προς το εδάφιο β´

1.4.4. Η νομολογία των δικαστηρίων των συμβαλλομένων κρατών σχετικά με το άμεσο αποτέλεσμα του άρ. 24 Α.Ε.Κ

1.5. Το παρεχόμενο από το άρ. 24 Α.Ε.Κ.Χ. σύστημα προστασίας των εργαζομένων έναντι της λύσης της εργασιακής τους σχέσης

2. Το δικαίωμα των εργαζομένων να μη λύεται η εργασιακή τους σχέση χωρίς βάσιμο λόγο (άρ. 24 εδ. α´)

2.1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

2.2. Οι ατομικοί λόγοι λύσης της σχέσης εργασίας

2.2.1. Οι λόγοι που συνδέονται με την ικανότητα του εργαζομένου προς παροχή της συμφωνηθείσας εργασίας

2.2.2. Οι λόγοι που συνδέονται με τη συμπεριφορά του εργαζομένου

2.3. Οι οικονομικοτεχνικοί λόγοι λύσης της σχέσης εργασίας

2.3.1. Η έννοια των λειτουργικών απαιτήσεων της επιχείρησης, εγκατάστασης ή υπηρεσίας

2.3.1. Τα όρια του δικαστικού ελέγχου των οικονομικοτεχνικών απολύσεων

2.4. Οι απαγορευμένοι λόγοι λύσης της εργασιακής σχέσης (παρ. 3 Παραρτήματος υπό το άρ. 24)

2.4.1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

2.4.2. Η εκδικητική απόλυση

2.4.3. Η απόλυση εξαιτίας προσωρινής απουσίας του εργαζομένου από την εργασία λόγω ασθενείας ή τραυματισμού

3. Το δικαίωμα των εργαζομένων σε επαρκή αποζημίωση ή άλλη κατάλληλη επανόρθωση (άρ. 24 εδ. β´)

3.1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

3.2. Η επαναπασχόληση του απολυθέντος εργαζομένου με ταυτόχρονη λήψη των αποδοχών υπερημερίας

3.2.1. Η απόδοση σαφούς προβαδίσματος στο μέτρο της επαναπασχόλησης

3.2.2. Η αξιολόγηση των μεικτών συστημάτων εννόμων συνεπειών της παράνομης απόλυσης

3.2.3. Η επιστροφή των αποδοχών υπερημερίας στον απολυθέντα

3.3. Η επαρκής αποζημίωση

3.3.1. Οι θέσεις της Ε.Ε.Κ.Δ. κατά τη διαδικασία ελέγχου των εθνικών αναφορών

3.3.2. Οι θέσεις της Ε.Ε.Κ.Δ. κατά τη διαδικασία εξέτασης των συλλογικών προσφυγών

3.3.3. Οι νομολογιακές εξελίξεις στα κράτη της Ιταλίας και της Γαλλίας πριν και μετά την έκδοση των αποφάσεων της Ε.Ε.Κ.Δ

3.4. Καταληκτικές παρατηρήσεις

4. Το δικαίωμα των εργαζομένων για προσφυγή σε αμερόληπτο όργανο – Η ερμηνεία του άρ. 24 τελ. εδ.

4.1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

4.2. Η ταυτότητα και οι εξουσίες του αμερόληπτου οργάνου προσφυγής

4.2.1. Η ταυτότητα του αμερόληπτου οργάνου προσφυγής

4.2.2. Οι εξουσίες του αμερόληπτου οργάνου προσφυγής

4.3. Οι διαδικαστικές εγγυήσεις υπέρ του υπό απόλυση εργαζομένου

4.4. Τα διάφορα στοιχεία της διαδικασίας κατά την άσκηση του δικαιώματος προσφυγής

ΙV. Η επίδραση του άρ. 24 Α.Ε.Κ.Χ. στη διαμόρφωση του εθνικού δικαίου προστασίας από την απόλυση

1. Η επίδραση του άρ. 24 Α.Ε.Κ.Χ. στο προϊσχύσαν δίκαιο της καταγγελίας σύμφωνα με την ελληνική θεωρία και νομολογία της περιόδου

1.1. Η κύρωση του άρ. 24 Α.Ε.Κ.Χ. από το ελληνικό Κράτος

1.2. Η άποψη κατά της συμβατότητας του ελληνικού δικαίου της καταγγελίας με το άρ. 24 Α.Ε.Κ.Χ.

1.3. Η άποψη υπέρ της συμβατότητας του ελληνικού δικαίου της καταγγελίας με το άρ. 24 Α.Ε.Κ.Χ.

1.4. Η κριτική αξιολόγηση της άποψης περί τη συμβατότητα του ελληνικού δικαίου της καταγγελίας με το άρ. 24 Α.Ε.Κ

2. Η συμβατότητα ως προς το πεδίο εφαρμογής των δύο συστημάτων προστασίας από την απόλυση

2.1. Η συμβατότητα ως προς το υλικό πεδίο εφαρμογής

2.2. Η συμβατότητα ως προς το προσωπικό πεδίο εφαρμογής

2.2.1. Οι περιπτώσεις των παρόχων εργασίας σε ψηφιακές πλατφόρμες, των δημοσίων υπαλλήλων και των απασχολούμενων με άκυρη σύμβαση εργασίας

2.2.2. Οι κατηγορίες των εργαζομένων που εξαιρούνται της προστασίας από την απόλυση

3. Η συμβατότητα ως προς την απαίτηση συνδρομής βάσιμου λόγου λύσης

3.1. Το εθνικό καθεστώς της «αναιτιώδους» καταγγελίας σε ευθεία παραβίαση του συστήματος της αντικειμενικά δικαιολογημένης απόλυσης του άρ. 24 Α.Ε.Κ

3.2. Η αντιμετώπιση από την ελληνική νομολογία των λόγων απόλυσης που αφορούν την ικανότητα και τη συμπεριφορά των εργαζομένων και η συμβατότητά της προς την αντίστοιχη «νομολογία» της Ε.Ε.Κ.Δ.

3.2.1. Οι απολύσεις που ανάγονται στην ικανότητα και το πρόσωπο του εργαζομένου: ειδικότερα η απόλυση λόγω συμπλήρωσης των προϋποθέσεων συνταξιοδότησης

3.2.2. Οι απολύσεις που ανάγονται στη συμπεριφορά του εργαζομένου: η απόλυση λόγω φυλάκισης, αντισυμβατικής συμπεριφοράς και κλονισμού της εμπιστοσύνης

3.2.3. Οι περιπτώσεις των απαγορευμένων λόγων απόλυσης: η εκδικητική καταγγελία και η απόλυση λόγω προσωρινής απουσίας εξαιτίας ασθένειας

3.3. Η αντιμετώπιση των οικονομικοτεχνικών λόγων απόλυσης από την ελληνική νομολογία και η συμβατότητά της προς την αντίστοιχη νομολογία της Ε.Ε.Κ.Δ

3.3.1. Η έννοια των λειτουργικών απαιτήσεων της επιχείρησης, εγκατάστασης ή υπηρεσίας

3.3.2. Τα όρια του δικαστικού ελέγχου των οικονομικοτεχνικών απολύσεων

3.4. Οι αρμοδιότητες του εθνικού δικαστηρίου σε περίπτωση διαπίστωσης της ασυμβατότητας του εθνικού νομικού πλαισίου προς το εδάφιο α΄ του άρ. 24 Α.Ε.Κ

4. Η συμβατότητα ως προς τις έννομες συνέπειες της αντικειμενικά αδικαιολόγητης απόλυσης

4.1. Το μέτρο της επαναπασχόλησης του απολυθέντος

4.1.1. Η προϊσχύουσα ελληνική νομοθεσία και η συμβατότητά της προς τη «νομολογία» της Ε.Ε.Κ.Δ.

4.1.2. Το σήμερα ισχύον εθνικό νομικό καθεστώς και η συμβατότητά του προς τη «νομολογία» της Ε.Ε.Κ.Δ.

4.2. Το μέτρο της καταβολής πρόσθετης αποζημίωσης

4.3. Οι αρμοδιότητες του εθνικού δικαστηρίου σε περίπτωση διαπίστωσης της ασυμβατότητας του εθνικού νομικού πλαισίου προς το εδ. β´

5. Η συμβατότητα ως προς το δικαίωμα προσφυγής σε αμερόληπτο όργανο

V. Δικαιοσυγκριτικές παρατηρήσεις: Η προστασία από την αντικειμενικά αδικαιολόγητη απόλυση κατά το γαλλικό και το ιταλικό δίκαιο

1. Η περίπτωση του γαλλικού δικαίου

1.1. Η απαίτηση συνδρομής βάσιμου λόγου απόλυσης - Ο «πραγματικός και σοβαρός λόγος» της εργοδοτικής καταγγελίας (cause réelle et sérieuse)

1.2. Οι έννομες συνέπειες της παράνομης απόλυσης - Sanctions du licenciement illicite

1.3. Η κατανομή του βάρους απόδειξης μεταξύ των μερών (la charge de preuve)

2. Η περίπτωση του ιταλικού δικαίου

2.1. Η «εύλογη αιτία» (giusta causa) και το «δικαιολογημένο υποκειμενικό» (giustificato motivo soggettivo) και «δικαιολογημένο αντικειμενικό» κίνητρο (giustificato motivo oggettivo) της εργοδοτικής καταγγελίας

2.2. Οι έννομες συνέπειες της παράνομης απόλυσης - Sanzione contro i licenziamenti illegittimi

2.3. Η αντιστροφή του βάρους απόδειξης (l’onere della prova)

ΕΠΙΜΕΤΡΟ

Η προστασία από την αντικειμενικά αδικαιολόγητη απόλυση ως θεμελιώδες δικαίωμα του ανθρώπου

Ελληνόγλωσση βιβλιογραφία

Ελληνόγλωσση αρθρογραφία

Ξενόγλωσση βιβλιογραφία

Ξενόγλωσση αρθρογραφία