Χ.-Ι. Χατζηδημητρίου, Μορφές ανίσχυρου κατά την αποδεικτική διαδικασία πολιτικής δίκης, 2025

Πρόλογος

Κυριότερες συντομογραφίες

Γενικό Μέρος

Το επιτρεπτό και υποστατό των αποδεικτικών μέσων εν γένει

§ 1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

§ 2. Η συνταγματική και ενωσιακή κατοχύρωση του δικαιώματος απόδειξης

Ι.Το δικαίωμα απόδειξης ως έκφανση του συνταγματικού δικαιώματος δικαστικής προστασίας

ΙΙ.Η κατοχύρωση του δικαιώματος απόδειξης από το άρθρο 6 § 1 ΕΣΔΑ

§ 3. Διαδικαστικές πράξεις του ΚΠολΔ και αποδεικτικά μέσα

Ι.Η διάκριση των διαδικαστικών πράξεων και η σχέση αυτών με τα αποδεικτικά μέσα

i. Η έννοια της διαδικαστικής πράξης

ii. Διάκριση διαδικαστικών πράξεων με βάση το υποκείμενο που τις διενεργεί

iii. Δισυπόστατες και διφυείς διαδικαστικές πράξεις

iv. Διαμορφωτικές και επιτευκτικές διαδικαστικές πράξεις

v.Σύνδεση των διαδικαστικών πράξεων με τα αποδεικτικά μέσα

ΙΙ.Οι μορφές του ανισχύρου των διαδικαστικών πράξεων του αστικού δικονομικού δικαίου

i. Η έννοια του ανισχύρου της διαδικαστικής πράξης

ii. Οι ανυπόστατες διαδικαστικές πράξεις

iii. Οι άκυρες διαδικαστικές πράξεις

iv. Οι απαράδεκτες διαδικαστικές πράξεις

v. Οι αβάσιμες διαδικαστικές πράξεις

ΙΙΙ. Το ανίσχυρο των αποδεικτικών μέσων εν γένει

§ 4. Η λήψη υπόψη των αποδεικτικών μέσων ανά είδος διαδικασίας και ιδίως των μη πληρούντων τους όρους του νόμου αποδεικτικών μέσων

Ι. Η αρχή της ελεύθερης εκτίμησης των αποδείξεων

ΙΙ. Τα μη πληρούντα τους όρους του νόμου αποδεικτικά μέσα και τα δικαστικά τεκμήρια

ΙΙΙ. Το ανακριτικό σύστημα στη διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων και της εκούσιας δικαιοδοσίας

§ 5. Το δικονομικό στάδιο υποβολής των αποδεικτικών μέσων και οι συνέπειες της παραβίασης αυτού

Ι. Στην τακτική και στις ειδικές διαδικασίες

ΙΙ. Στη διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων και της εκούσιας δικαιοδοσίας.

ΙΙΙ. Στην έκκλητη δίκη

i. Η δυνατότητα επίκλησης και προσαγωγής νέων αποδεικτικών μέσων

ii. Η κατ’ άρθρο 240 ΚΠολΔ επαναφορά αποδεικτικών μέσων

iii. Η εσφαλμένη εκτίμηση των αποδείξεων ως λόγος έφεσης

IV. Η ρύθμιση του άρθρου 254 ΚΠολΔ υπό το καθεστώς του ν. 4335/2015 και υπό το καθεστώς του ν. 4842/2021

i. Η διάταξη του άρθρου 254 ΚΠολΔ υπό το πρίσμα του ν. 4335/2015

ii. Η διάταξη του άρθρου 254 ΚΠολΔ υπό το πρίσμα του ν. 4842/2021

§ 6. Τα ανεπίτρεπτα αποδεικτικά μέσα

Ι. Τα παρανόμως κτηθέντα αποδεικτικά μέσα

i. Η κρίση της ΟλΑΠ 1/2001

ii. Η κρίση της ΟλΑΠ 1/2017

iii. Τα προσωπικά δεδομένα ως κριτήριο της νομιμότητας κτήσης των αποδεικτικών μέσων

Α. Ο ΓΚΠΔ για την προστασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα

Β. Οι προϋποθέσεις νόμιμης επεξεργασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα

Γ. Η συγκατάθεση του υποκειμένου των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα ως ειδικότερη προϋπόθεση της νομιμότητας επεξεργασίας αυτών

Δ. Το ρυθμιστικό πεδίο του ν. 4624/2019

Ε. Η αρχή της αναλογικότητας ως κριτήριο της νομιμότητας υπό το πρίσμα του Δ.Ε.Ε.

iv. Κύρωση και νομολογιακή περιπτωσιολογία

Α. Η κύρωση της προσαγωγής παρανόμως κτηθέντων αποδεικτικών μέσων.

Β. Μηνύματα κινητού τηλεφώνου (SMS). Μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (emails)

Γ. Βιντεοληπτικό υλικό από κάμερες

Δ. Φωτογραφίες. Μαγνητοφωνήσεις

Ε. Αναρτήσεις μέσων κοινωνικής δικτύωσης

ΙΙ. Τα μη επιτρεπτά αποδεικτικά μέσα δυνάμει διατάξεων του ΚΠολΔ

i. Εισαγωγικώς προλεγόμενα

ii. Η περίπτωση της παραχρήμα απόδειξης

Α. Η αρχική ρύθμιση του άρθρου 933 § 4 ΚΠολΔ

Β. Η ισχύουσα ρύθμιση του άρθρου 933 § 5 ΚΠολΔ και το ρυθμιστικό βεληνεκές αυτής

Γ. Η έννοια της παραχρήμα, άλλως άμεσης, απόδειξης

Δ. Τα αποδεικτικά μέσα που παρέχουν άμεση απόδειξη

Ε. Η κύρωση της μη παραχρήμα απόδειξης

ΙΙΙ. Τα επιτρεπτά ή μη αποδεικτικά μέσα δυνάμει αποδεικτικής σύμβασης των διαδίκων

i. Γενικά περί των αποδεικτικών συμβάσεων

Α. Το νομικό έρεισμα των αποδεικτικών συμφωνιών

Β. Προϋποθέσεις κύρους των αποδεικτικών συμβάσεων

Γ. Αποδεικτικές συμβάσεις στο πεδίο των ειδικών διαδικασιών

Δ. Οι συνέπειες σύναψης έγκυρης αποδεικτικής σύμβασης

ii. Η περίπτωση της διαιτητικής πραγματογνωμοσύνης

Α. Έννοια και νομικό έρεισμα

Β. Διαφορά από τη διαιτησία

Γ. Προϋποθέσεις κύρους της συμφωνίας περί διενέργειας διαιτητικής πραγματογνωμοσύνης

Δ. Ζητήματα διαιτητικής πραγματογνωμοσύνης

iii. Η περίπτωση των αποσπασμάτων των εμπορικών βιβλίων, ιδίως των πιστωτικών ιδρυμάτων

Α. Το κύρος της σχετικής αποδεικτικής ρήτρας

Β. Δικαίωμα ανταπόδειξης

Γ. Έκδοση διαταγής πληρωμής επί τη βάσει αποσπασμάτων των εμπορικών βιβλίων πιστωτικού ιδρύματος

Δ. Αποδεικτική δύναμη πρωτοτύπων και αντιγράφων

§ 7. Ο αναιρετικός έλεγχος των αποδείξεων, με έμφαση σε εκείνον του άρθρου 559 αριθ. 11 ΚΠολΔ

Ι. Η λήψη πραγμάτων υπόψη χωρίς να διαταχθεί απόδειξη (άρθρο 559 αριθ. 10 ΚΠολΔ)

ΙΙ. Η λήψη ή μη υπόψη των αποδεικτικών μέσων (άρθρο 559 αριθ. 11 ΚΠολΔ)

i. Η λήψη υπόψη μη επιτρεπόμενων αποδεικτικών μέσων

ii. Η λήψη υπόψη μη προσκομισθέντων αποδεικτικών μέσων

iii. Η μη λήψη υπόψη προσκομισθέντων με επίκληση αποδεικτικών μέσων

ΙΙΙ. Η παραβίαση της δύναμης των αποδεικτικών μέσων (άρθρο 559 αριθ. 12 ΚΠολΔ)

IV. Παραβίαση ως προς την κατανομή του βάρους απόδειξης (άρθρο 559 αριθ. 13 ΚΠολΔ)

V. Παραμόρφωση εγγράφου (άρθρο 559 αριθ. 20 ΚΠολΔ)

Ειδικό Μέρος

Οι ειδικότερες μορφές ανισχύρου των κυριότερων αποδεικτικών μέσων του άρθρου 339 ΚΠολΔ

§ 1. Η ομολογία

Ι. Έννοια, αντικείμενο και νομική φύση της ομολογίας

i. Ο ορισμός της ομολογίας

ii. Αντικείμενο ομολογίας

iii. Η φύση της ομολογίας ως αποδεικτικού μέσου

II. Διάκριση από την αποδοχή της αγωγής

ΙΙΙ. Τα είδη της ομολογίας

i. Η δικαστική ομολογία

ii. Η εξώδικη ομολογία

iii. Η έμμεση ομολογία

iv. Απλή και σύνθετη ομολογία

v. Απαντητική και καθ’ υποφοράν

ΙV. Η αποδεικτική και δεσμευτική δύναμη της ομολογίας

i. Ο κανόνας

ii. Οι εξαιρέσεις

iii. Η περίπτωση της σύνθετης ομολογίας

iv. Ομολογία και υποκειμενικά σύνθετες δίκες

V. Ζητήματα κύρους και υποστατού της ομολογίας

i. Ικανότητα προς ομολογία

ii. Η ύπαρξη επιβλαβούς για τον ομολογούντα γεγονότος

iii. Πρόθεση ομολογίας

iv. Αποδοχή της ομολογίας

v. Ομολογία υπό αίρεση

vi. Η ανάκληση της ομολογίας

VΙ. Ο έλεγχος της ομολογίας με ένδικα μέσα

i. Ομολογία και έκκλητη δίκη

ii. Ο αναιρετικός έλεγχος της ομολογίας

Α. Γενικά

Β. Αναίρεση κατ’ άρθρο 559 αριθ. 10 ΚΠολΔ

Γ. Αναίρεση κατ’ άρθρο 559 αριθ. 11 ΚΠολΔ

Δ. Αναίρεση κατ’ άρθρο 559 αριθ. 12 ΚΠολΔ

§ 2. Η αυτοψία

Ι. Η ρύθμιση του αποδεικτικού μέσου της αυτοψίας στον ΚΠολΔ

i. Έννοια και αντικείμενο της αυτοψίας

ii. Η διαταγή διεξαγωγής αυτοψίας

ΙΙ. Η αποδεικτική δύναμη της αυτοψίας

ΙΙΙ. Ζητήματα κύρους και υποστατού της αυτοψίας

i. Οι προϋποθέσεις υποστατού της αυτοψίας

ii. Η μη κλήτευση των διαδίκων να παραστούν στην αυτοψία

IV. Ο έλεγχος της αυτοψίας με ένδικα μέσα

i. Αυτοψία και έκκλητη δίκη

ii. Ο αναιρετικός έλεγχος της αυτοψίας

§ 3. Η πραγματογνωμοσύνη

Ι. Η θέση της πραγματογνωμοσύνης και ο ρόλος των πραγματογνωμόνων στο σύστημα απόδειξης του ΚΠολΔ

i. Η ανάγκη διεξαγωγής πραγματογνωμοσύνης

ii. Η φύση της πραγματογνωμοσύνης ως αποδεικτικού μέσου

iii. Διάκριση από τους μάρτυρες και τους τεχνικούς συμβούλους

ΙΙ. Η διαδικασία από τη διαταγή της πραγματογνωμοσύνης μέχρι την περάτωση αυτής

i. Οι προϋποθέσεις διαταγής της πραγματογνωμοσύνης

ii. Ο διαδικαστικός τρόπος διαταγής της πραγματογνωμοσύνης

iii. Δικονομικά ζητήματα από τη ρύθμιση του άρθρου 237 § 8 ΚΠολΔ

iv. Η επιλογή και η αντικατάσταση του πραγματογνώμονα

v. Δικαιώματα και υποχρεώσεις των πραγματογνωμόνων

ΙΙΙ. Η αποδεικτική δύναμη της πραγματογνωμοσύνης

i. Η ελεύθερη εκτίμηση της πραγματογνωμοσύνης

ii. Η εκτίμηση της πραγματογνωμοσύνης ως δικαστικό τεκμήριο ή μη πληρούν τους όρους του νόμου αποδεικτικό μέσο

iii. Διάκριση από τις κατ’ άρθρο 390 ΚΠολΔ γνωμοδοτήσεις

IV. Ζητήματα κύρους της πραγματογνωμοσύνης

i. Ελαττώματα αναγόμενα στο πρόσωπο του πραγματογνώμονα

ii. Ελαττώματα αναγόμενα στη διαδικασία διεξαγωγής αυτής

Α. Μη κοινοποίηση της απόφασης περί πραγματογνωμοσύνης

Β. Μη κλήτευση διαδίκων και μη όρκιση πραγματογνώμονα

Γ. Εκπρόθεσμη κατάθεση της έκθεσης πραγματογνωμοσύνης

iii. Ελαττώματα αναγόμενα στο περιεχόμενο της έκθεσης πραγματογνωμοσύνης

V. Ο έλεγχος της πραγματογνωμοσύνης με ένδικα μέσα

i. Σε περίπτωση που το δικαστήριο της ουσίας κρίνει ότι απαιτούνται ιδιάζουσες γνώσεις επιστήμης ή τέχνης

ii. Η ανάγκη για τη διενέργεια πραγματογνωμοσύνης και η ελεύθερη εκτίμηση αυτής

iii. Ειδική μνεία της πραγματογνωμοσύνης στο σκεπτικό της δικαστικής απόφασης

iv. Πραγματογνωμοσύνη και αναίρεση με βάση το άρθρο 559 αριθ. 8, 9, 13 και 20 ΚΠολΔ

v. Πραγματογνωμοσύνη και αναψηλάφηση

§ 4. Οι μάρτυρες

Ι. Η έννοια της εμμάρτυρης απόδειξης και το καθήκον μαρτυρίας. Κατηγορίες μαρτύρων

i. Η ιδιότητα του μάρτυρα ως τρίτου και το καθήκον μαρτυρίας

ii. Οι διακρίσεις των μαρτύρων

ΙΙ. Η αποδεικτική δύναμη των μαρτυρικών καταθέσεων

ΙΙΙ. Ζητήματα κύρους της εμμάρτυρης απόδειξης

i. Γενικά. Ελαττώματα συνδεόμενα με την έννοια και την αξιοπιστία του εμμάρτυρου αποδεικτικού μέσου

Α. Ο διαδικαστικός τρόπος χορήγησης μαρτυρίας

Β. Μαρτυρία από διάδικο

Γ. Μαρτυρία όταν η πηγή πληροφόρησης είναι ανίκανος ή εξαιρετέος μάρτυρας

Δ. Μαρτυρικές καταθέσεις ενώπιον αναρμόδιου δικαστηρίου

ii. Ελαττώματα ανακύπτοντα κατά τη διαδικασία εξέτασης του μάρτυρα

Α. Αριθμητικός περιορισμός στην εξέταση μαρτύρων και η προϊσχύσασα διάταξη του άρθρου 397 ΚΠολΔ

Β. Η κατάθεση προσώπου ανίκανου προς μαρτυρία

Γ. Οι ανεπιτήδειοι μάρτυρες του άρθρου 597 § 2 ΚΠολΔ

Δ. Άρνηση μαρτυρίας. Όρκιση μάρτυρα. Χωριστή εξέταση μαρτύρων

Ε. Λοιπά ζητήματα

iii. Η περίπτωση των υπεύθυνων δηλώσεων

iv. Οι περιορισμοί της εμμάρτυρης απόδειξης και οι επ’ αυτών εξαιρέσεις

Α. Γενικά. Ζητήματα διαχρονικού δικαίου

Β. Οι περιορισμοί της εμμάρτυρης απόδειξης ειδικότερα

1. Ο ποσοτικός περιορισμός του άρθρου 393 § 1 ΚΠολΔ

2. Η απαγόρευση της δια μαρτύρων απόδειξης του περιεχομένου εγγράφου.

3. Ο ορισμός του εγγράφου ως συστατικού ή αποδεικτικού τύπου

Γ. Οι εξαιρέσεις από τους περιορισμούς των άρθρων 393 §§ 1 και 2 και 394 § 2 ΚΠολΔ

1. Αρχή έγγραφης απόδειξης

2. Φυσική ή ηθική αδυναμία κτήσης εγγράφου

3. Τυχαία απώλεια του εγγράφου

4. Η φύση και οι ειδικές συνθήκες κατάρτισης της δικαιοπραξίας

IV. Ο έλεγχος της εμμάρτυρης απόδειξης με ένδικα μέσα

i. Ο αναιρετικός έλεγχος του εμμάρτυρου αποδεικτικού μέσου

ii. Εμμάρτυρη απόδειξη και αναψηλάφηση

§ 5. Οι ένορκες βεβαιώσεις

Ι. Η ρύθμιση του αποδεικτικού μέσου των ένορκων βεβαιώσεων στον ΚΠολΔ

i. Η φύση των ένορκων βεβαιώσεων ως αποδεικτικού μέσου

ii. Η ρύθμιση των ένορκων βεβαιώσεων στον ΚΠολΔ

ΙΙ. Η διαδικασία λήψης των ένορκων βεβαιώσεων

i. Εισαγωγικά

ii. Το όργανο λήψης της ένορκης βεβαίωσης

iii. Η προηγούμενη κλήτευση του αντιδίκου

iv. Η δυνατότητα παράστασης των διαδίκων κατά τη λήψη αυτών

v. Αριθμητικός περιορισμός και εφαρμογή των περιορισμών της εμμάρτυρης απόδειξης

ΙΙΙ. Η αποδεικτική δύναμη των ένορκων βεβαιώσεων

IV. Ζητήματα υποστατού και κύρους των ένορκων βεβαιώσεων

i. Προοίμιο. Η κομβική διάταξη του άρθρου 424 ΚΠολΔ

ii. Διαχρονικό Δίκαιο

iii. Γενικά ως προς το επιτρεπτό των ένορκων βεβαιώσεων στην πολιτική δίκη

Α. Το επιτρεπτό ή μη των ένορκων βεβαιώσεων σε κάθε πολιτική δίκη

Β. Ένορκη βεβαίωση από διάδικο

Γ. Ένορκη βεβαίωση από τα πρόσωπα του άρθρου 597 § 2 ΚΠολΔ

iv. Ελαττώματα ανακύπτοντα κατά την προδικασία λήψης της ένορκης βεβαίωσης

Α. Ως προς την επίδοση της κλήσης

1. Η προγενέστερη εμπρόθεσμη κλήτευση του αντιδίκου

2. Κλήτευση στην περίπτωση των υποκειμενικά σύνθετων δικών

3. Δυνατότητα επίδοσης της κλήσης στον αντίκλητο του αντιδίκου

4. Έλεγχος του κύρους της κλήτευσης του αντιδίκου

5. Κλήτευση του αντιδίκου με προφορική δήλωση που καταχωρίζεται στα πρακτικά

6. Η κλήτευση του αντιδίκου στη διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας και των ασφαλιστικών μέτρων

Β. Ως προς το περιεχόμενο της κλήσης

v. Ελαττώματα ανακύπτοντα κατά τη διαδικασία λήψης της ένορκης βεβαίωσης

1. Η λήψη ένορκης βεβαίωσης ενώπιον αναρμόδιου οργάνου

2. Η λήψη ένορκης βεβαίωσης σε διαφορετική ώρα και η καθυστέρηση στη λήψη αυτής

3. Το περιεχόμενο της έκθεσης της ένορκης βεβαίωσης

vi. Ελαττώματα ανακύπτοντα κατά την προσκομιδή και επίκληση αυτών

1. Ενώπιον του πρωτοβάθμιου δικαστηρίου

2. Ενώπιον του δευτεροβάθμιου δικαστηρίου

3. Ο αριθμητικός περιορισμός των ένορκων βεβαιώσεων

V. Ο έλεγχος των ένορκων βεβαιώσεων με ένδικα μέσα

i. Ένορκες βεβαιώσεις και λόγοι έφεσης

ii. Οι περιπτώσεις θεμελίωσης του εκ του άρθρου 559 αριθ. 11 ΚΠολΔ αναιρετικού λόγου

iii. Λοιποί αναιρετικοί λόγοι

iv. Ένορκες βεβαιώσεις και αναψηλάφηση

§ 6. Τα έγγραφα

Ι. Γενικά. Η έννοια των εγγράφων κατ’ άρθρα 432 επ. ΚΠολΔ

i. Τα έγγραφα ως αποδεικτικό μέσο

ii. Οι διακρίσεις των αποδεικτικών εγγράφων

ΙΙ. Οι προϋποθέσεις του κύρους των αποδεικτικών εγγράφων

i. Οι γενικές προϋποθέσεις του κύρους εκάστου εγγράφου

ii. Οι προϋποθέσεις του κύρους των δημοσίων εγγράφων

iii. Το στοιχείο της υπογραφής ως προϋπόθεση του κύρους των ιδιωτικών εγγράφων

iv. Η χρονολογία των εγγράφων

ΙΙΙ. Η γνησιότητα ως αυτοτελής προϋπόθεση του κύρους και της αποδεικτικής δύναμης των εγγράφων

IV. Η προσβολή των αποδεικτικών εγγράφων λόγω πλαστότητας

i. Η έννοια της πλαστογραφίας

ii. Ο περί πλαστότητας ισχυρισμός

iii. Ζητήματα παραδεκτού προβολής του περί πλαστότητας ισχυρισμού

iv. Σχέση πλαστότητας και γνησιότητας

V. Ειδικότερα ζητήματα κύρους των αποδεικτικών εγγράφων

i. Τα μη χαρτοσημασμένα έγγραφα

ii. Τα αθεώρητα έγγραφα

iii. Τα αντέγγραφα

iv. Τα ξενόγλωσσα έγγραφα

v. Η μεταφορά στο γραπτό λόγο του περιεχομένου ψηφιακών δίσκων, βιντεοκασετών κ.λπ.

VI. Η αποδεικτική δύναμη των εγγράφων

i. Η πλήρης αποδεικτική δύναμη των δημοσίων εγγράφων

ii. Περιπτωσιολογία δημοσίων εγγράφων

Α. Τα συμβολαιογραφικά έγγραφα

Β. Οι εκθέσεις επίδοσης

Γ. Οι ιατρικές βεβαιώσεις

Δ. Οι δικαστικές αποφάσεις

Ε. Τα πιστοποιητικά Υποθηκοφυλακείων και Κτηματολογικών Γραφείων

ΣΤ. Οι εκθέσεις αυτοψίας

Ζ. Τα εκκαθαριστικά σημειώματα

Η. Τα ναυτικά φυλλάδια

iii. Η αποδεικτική δύναμη των ιδιωτικών εγγράφων

Α. Η πλήρης απόδειξη των ιδιωτικών εγγράφων εν γένει

Β. Η αποδεικτική δύναμη των κατ’ άρθρο 444 ΚΠολΔ εγγράφων.

1. Η αποδεικτική δύναμη των επαγγελματικών βιβλίων

2. Η αποδεικτική δύναμη των μηχανικών απεικονίσεων

Γ. Η αποδεικτική δύναμη των αντιγράφων

Δ. Αποδεικτική δύναμη λοιπών εγγράφων

VII. Ο έλεγχος των (αποδεικτικών) εγγράφων με ένδικα μέσα

i. Γνησιότητα και πλαστότητα σε εκκλητό και αναιρετικό επίπεδο

ii. Η αναιρετική πλημμέλεια του άρθρου 559 αριθ. 11 ΚΠολΔ

iii. Η αναιρετική πλημμέλεια του άρθρου 559 αριθ. 12 ΚΠολΔ

iv. Η κατ’ άρθρο 559 αριθ. 20 ΚΠολΔ παραμόρφωση εγγράφου

v. Έγγραφα και αναψηλάφηση

Α. Αναψηλάφηση λόγω πλαστών εγγράφων

Β. Αναψηλάφηση λόγω ανεύρεσης νέου κρίσιμου εγγράφου

Συμπερασματικές παρατηρήσεις

Πίνακας βιβλιογραφίας - αρθρογραφίας

Α. Ελληνική

Β. Ξενόγλωσση

Ευρετήριο κυριότερων λημμάτων

Ευρετήριο νομικών κανόνων