Κ. Παπαγεωργίου, Εκκλησιαστική περιουσία και Εθνικό Κτηματολόγιο, 2017

Πρόλογος του Μακαριωτάτου Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος κου. Ιερωνύμου Β΄

Προλεγόμενα - Ευχαριστίες

Συντομογραφίες περιοδικών

Γενικές συντομογραφίες

Εισαγωγικοί προβληματισμοί

Αιτιολόγηση του διαγράμματος της ύλης

§ 1. Η σημασία της ένταξης της εκκλησιαστικής περιουσίας στο Εθνικό Κτηματολόγιο: αναδυόμενα νομικά ζητήματα και δικαιοπολιτικοί στόχοι. Μεθοδολογικοί άξονες και ερευνητικό αντικείμενο του έργου

§ 2. Αιτιολόγηση του διαγράμματος της ύλης

ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ

ΘΕΜΕΛΙΩΔΕΙΣ ΕΝΝΟΙΕΣ,

ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΘΕΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑΣ

ΚΑΙ ΤΟΥ ΚΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

ΔΟΓΜΑΤΙΚΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟΔΙΚΑΙΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ

§ 1. Το Εθνικό Κτηματολόγιο ως η σημαντικότερη σύγχρονη μεταρρύθμιση του νομικού καθεστώτος της εκκλησιαστικής περιουσίας

Ι. Ο κτηματοκεντρικός χαρακτήρας του κτηματολογικού δικαίου. Τυπική και ουσιαστική δημοσιότητα

ΙΙ. Νομικά προβλήματα της εκκλησιαστικής περιουσίας και Εθνικό Κτηματολόγιο

III. Καταγραφή της εκκλησιαστικής περιουσίας σε δημόσια ή ιδιωτικά κτηματικά βιβλία κατά το παρελθόν: ιταλικό, οθωμανικό και ενετικό κτηματολόγιο

§ 2. Εκκλησιαστικές δικαιοταξίες της ελληνικής επικράτειας: διοικητική διάρθρωση και ειδικά περιουσιακά καθεστώτα

§ 3. Διαχρονικό δίκαιο: θεσμική συνέχεια της εκκλησιαστικής περιουσίας κατά τα προϊσχύσαντα στην ελληνική επικράτεια δίκαια

Ι. Μεταβατικές διατάξεις του ΕισΝΑΚ

ΙΙ. Θεμελιώδεις πηγές του βυζαντινορρωμαϊκού δικαίου κατά τη νεοελληνική περίοδο εφαρμογής του

ΙΙΙ. Οθωμανικό γαιοκτητικό σύστημα και εκκλησιαστική περιουσία. Κτηματολογικές προεκτάσεις

Α. Εισαγωγικά

Β. Θεμελιώδεις κανονιστικές αρχές της οθωμανικής έγγειας ιδιοκτησίας

IV. Το ζήτημα της νομικής προσωπικότητας των οργανωτικών υποδιαιρέσεων της Εκκλησίας

§ 4. Εμπράγματα δικαιώματα των εκκλησιαστικών νομικών προσώπων σε εκτός συναλλαγής πράγματα, προορισμένα για την εξυπηρέτηση θρησκευτικών σκοπών (ΑΚ 966)

§ 5. Αρχαιολογικός Νόμος (Ν. 3028/2002) και εκκλησιαστικά μνημεία

§ 6. Θεμελιώδεις αρχές και θεσμοί του Κτηματολογικού Δικαίου. Εφαρμογή ειδικά ως προς τους τίτλους ιδιοκτησίας και τις εμπράγματες σχέσεις των εκκλησιαστικών νομικών προσώπων

Ι. Έννοια, δικαιοπολιτικοί στόχοι και όργανα του Εθνικού Κτηματολογίου

ΙΙ. Γενικές αρχές του κτηματολογικού δικαίου

ΙΙΙ. Δηλώσεις εγγραπτέων δικαιωμάτων και πράξεων

IV. Καταχώριση μεταγενέστερων εγγραφών, υπό το καθεστώς λειτουργίας Κτηματολογικού Γραφείου. Ζητήματα εξώδικου και δικαστικού ελέγχου. Πρώτες εγγραφές

V. Ακίνητα με την ένδειξη ‘άγνωστου ιδιοκτήτη’. Οριστικοποίηση των πρώτων εγγραφών και τεκμήρια. Δικαστικές αμφισβητήσεις

§ 7. Χρησικτησία: η ιδιαίτερη σημασία της ως τίτλου ιδιοκτησίας για τη θεμελίωση των εμπράγματων δικαιωμάτων των εκκλησιαστικών νομικών προσώπων

Ι. Γενικά

ΙΙ. Όροι συνδρομής της χρησικτησίας κατά το βυζαντινορρωμαϊκό δίκαιο.

ΙΙΙ. Η χρησικτησία ως τίτλος κτήσης της εκκλησιαστικής ακίνητης περιουσίας

IV. Χρησικτησία τρίτων επί εκκλησιαστικών ακινήτων

A. Τακτική χρησικτησία

Β. Έκτακτη χρησικτησία

1. Μοναστηριακά ακίνητα

2. Ακίνητα των υπόλοιπων εκκλησιαστικών νομικών προσώπων

V. Αποδυνάμωση εμπράγματου δικαιώματος (281 ΑΚ) και εκκλησιαστική περιουσία

Α. Εισαγωγικά. Τα όρια της προστασίας της περιουσίας κατά το Σύνταγμα και την ΕΣΔΑ

Β. Θεωρητικές και νομολογιακές προϋποθέσεις αποδυναμώσεως των εμπράγματων δικαιωμάτων (ΑΚ 281). Η πρόσφατη ΕΔΔΑ Κοσμάς κ.λπ. κατά Ελλάδας (29.6.2017): περιουσιακό δικαίωμα από μακροχρόνια κατοχή και εκμετάλλευση μοναστηριακού ακινήτου

ΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟΣ

Εκκλησιαστικές χωρικές δικαιοταξίες

της Ελληνικής επικράτειας

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ

Χωρική δικαιοταξία της Εκκλησίας της Ελλάδος

§ 1. Εκκλησιαστική περιουσία: έννοια και θεσμικό πλαίσιο διοίκησης και διαχείρισης

Ι. Εισαγωγικά: ορολογικά και διακρίσεις της εκκλησιαστικής περιουσίας.

IΙ. Θεσμικό πλαίσιο διοίκησης, διαχείρισης και αξιοποίησης της εκκλησιαστικής περιουσίας

IIΙ. Αρμόδια αποφασιστικά όργανα

Α. Κεντρικά όργανα

Β. Περιφερειακά όργανα

1. Ως προς την περιουσία των Ι. Μητροπόλεων

2. Ως προς την περιουσία των Ι. Ναών

3. Ως προς την περιουσία των Ι. Μονών

§ 2. Τίτλοι ιδιοκτησίας επί της εκκλησιαστικής περιουσίας

Ι. Εισαγωγικά

ΙΙ. Εδαφικά διαμερίσματα του παλαιού ‘Βασιλείου της Ελλάδος’: Πελοπόννησος, Στερεά Ελλάδα, Κυκλάδες (1830 - 1864)

Α. Το Β.Δ. της 25.9.1833 για τη νομική διάλυση των μονών και την περιέλευση της περιουσίας τους στο κράτος

Β. Η κρατικοποίηση της μοναστηριακής περιουσίας με τη σύσταση του ‘Εκκλησιαστικού Ταμείου’ (1834)

Γ. Το ‘Γενικό’ Εκκλησιαστικό Ταμείο (1909), το ‘Παλαιό’ Εκκλησιαστικό Ταμείο (1834) και ο Οργανισμός Διοικήσεως Μοναστηριακής Περιουσίας (1930): σταθμοί μίας πατερναλιστικής κρατικής πολιτικής ως προς την εκκλησιαστική περιουσία

Δ. Η μοναστηριακή περιουσία στο πλαίσιο της αγροτικής και εποικιστικής νομοθεσίας του 20ού αιώνα

Ε. Η Σύμβαση της 18.9.1952 περί εξαγοράς εκκλησιαστικών κτημάτων προς αποκατάσταση ακτημόνων αγροτών

ΣΤ. Οι Ν. 1700/1987 - 1811/1988. Η ΕΔΔΑ Ι. Μονές κατά Δημοσίου (492/1994) και το άρθ. 55 Ν. 2413/1996

ΙΙΙ. Η εκκλησιαστική περιουσία στα Επτάνησα

IV. Θεσσαλία και νομός Άρτας: άρθ. 4 Συνθήκης της Κωνσταντινουπόλεως (20.7/2.7.1881)

V. Νέες Χώρες (Ήπειρος και Μακεδονία)

VI. Η κληρονομική διαδοχή των μοναχών της Εκκλησίας της Ελλάδος, ως τίτλος ιδιοκτησίας επί της μοναστηριακής περιουσίας

A. Νόμιμη κτήση της μοναχικής ιδιότητας

B. Διακρίσεις μοναχών

Γ. Μεταβολές της προσωπικής κατάστασης

Δ. Περιουσιακές συνέπειες της μοναχικής ιδιότητας

1. Γενικοί προβληματισμοί

2. Νομική τύχη της περιουσίας που αποκτήθηκε μέχρι την κουρά

3. Νομική τύχη της περιουσίας που αποκτήθηκε μετά την κουρά

4. Νομική τύχη της περιουσίας μετά το θάνατο του μοναχού

5. Περιουσιακό καθεστώς των ιερομονάχων

6. Περιουσιακό καθεστώς των μοναχών της Θράκης και των πρεσβυγενών Πατριαρχείων

7. Περιουσιακό καθεστώς των μοναχών των ησυχαστηρίων

Ε. Κριτικές παρατηρήσεις - Ζητήματα συνταγματικότητας

VII. Η μετοχιακή περιουσία των μονών του Αγίου Όρους: ιστορική διαμόρφωση, κανόνες διοίκησης και τίτλοι ιδιοκτησίας

Α. Εισαγωγικά

Β. Ιστορική διαμόρφωση της μετοχιακής περιουσίας. Το ‘Μετοχιακό Ζήτημα’ του Αγ. Όρους

Γ. Θεσμικό πλαίσιο και αρμόδια όργανα για τη διοίκηση, διαχείριση και αξιοποίηση της μετοχιακής περιουσίας

Δ. Η έκταση του αναπαλλοτρίωτου της έγγειας ιδιοκτησίας των μονών του Αγ. Όρους (181 ΚΧΑΟ)

Ε. Η κληρονομική διαδοχή των αγιορειτών μοναχών, ως τίτλος ιδιοκτησίας επί της μετοχιακής περιουσίας

1. Εισαγωγικά. Όροι κτήσης της μοναχικής ιδιότητας κατά τον ΚΧΑΟ

2. Προσωπικές συνέπειες της μοναχικής ιδιότητας

3. Περιουσιακές συνέπειες της μοναχικής ιδιότητας

VIII. Δασική ιδιοκτησία: νομικό καθεστώς και νομολογιακές λύσεις

A. Εισαγωγικά. Μια ‘χαρτογράφηση’ της εκκλησιαστικής δασικής ιδιοκτησίας

Β. Τίτλοι δασικής ιδιοκτησίας των εκκλησιαστικών νομικών προσώπων. Μοναστηριακά δάση και τεκμήριο κυριότητας υπέρ του δημοσίου: ΒΔ της 17.11/1.12.1836, «περί ιδιωτικών δασών»

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ

Εκκλησιαστική περιουσία της Κρήτης

§ 1. Θεσμικό πλαίσιο και όργανα διοίκησης

Ι. Εισαγωγικά: το Εθνικό Κτηματολόγιο και η εκκλησιαστική ακίνητη περιουσία της Κρήτης

IΙ. Κεντρικά όργανα: Πατριαρχική και Επαρχιακή Σύνοδος

ΙΙΙ. Περιφερειακά εκκλησιαστικά νομικά πρόσωπα και όργανα διοικήσεώς τους

Α. Ναοί

Β. Μονές

IV. Θεσμικό πλαίσιο διοίκησης, διαχείρισης και αξιοποίησης της εκκλησιαστικής περιουσίας

Α. Ενοριακή περιουσία

Β. Μοναστηριακή περιουσία

§ 2. Ιστορική διαμόρφωση της εκκλησιαστικής περιουσίας της Κρήτης

Ι. Από τη βυζαντινή περίοδο μέχρι την ίδρυση της Αυτόνομης Κρητικής Πολιτείας (961-1899)

ΙΙ. Αυτόνομη Κρητική Πολιτεία και μοναστηριακή περιουσία (1899-1913).

Ο Ν. 276/1900 (Καταστατικός Νόμος της Εκκλησίας Κρήτης)

Α. Διάταγμα 183/1900 για τη διαχείριση των μοναστηριακών κτημάτων - «Μοναστηριακές Επιτροπές»

Β. «Μοναστηριακά Ταμεία» (άρθ. 62 Ν. 276/1900)

Γ. Κρητικός Αστικός Κώδικας (1904). Νομολογιακές εφαρμογές ως προς την εκκλησιαστική περιουσία. Ειδικά η χρησικτησία

ΙΙΙ. Από την ενσωμάτωση της Κρήτης (1913) μέχρι τον ισχύοντα Καταστατικό Χάρτη (Ν. 4149/1961).

Α. Η απαλλοτρίωση της μοναστηριακής περιουσίας με το Ν. 3345/1925 υπέρ των «Ταμείων Εφέδρων Πολεμιστών Κρήτης»

Β. Η Σύμβαση μεταξύ Δημοσίου και Εκκλησίας της Κρήτης, περί εξαγοράς μοναστηριακών κτημάτων για την αποκατάσταση ακτημόνων καλλιεργητών (Β.Δ. της 4/16.10.1952).

Γ. Οι Ν. 1700/1987 και 1811/1988 και η ΕΔΔΑ Ι. Μονές κατά Ελλάδος (9.12.1994)

Δ. Το νομικό καθεστώς των μοναστηριακών δασών της Κρήτης

§ 3. Nομολογιακά δεδομένα: η αντιδικία της Πατριαρχικής Σταυροπηγιακής Μονής Αρκαδίου με το Πανεπιστήμιο Κρήτης (ΠολΠρΡεθ 27/2011)

§ 4. Η κληρονομική διαδοχή των μοναχών, ως τίτλος ιδιοκτησίας επί της μοναστηριακής περιουσίας

Ι. Εισαγωγικά. Όροι κτήσης της μοναχικής ιδιότητας κατά το Ν. 4149/1961

ΙΙ. Προσωπικές συνέπειες της μοναχικής ιδιότητας

ΙΙΙ. Περιουσιακές συνέπειες της μοναχικής ιδιότητας

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ

Εκκλησιαστική περιουσία των Δωδεκανήσων.

Από τον ιταλικό Κτηματολογικό Κανονισμό

στο Εθνικό Κτηματολόγιο

§ 1. Εισαγωγικοί προβληματισμοί

§ 2. Το τοπικό εκκλησιαστικό καθεστώς της Δωδεκανήσου

§ 3. Κτηματολογικός Κανονισμός Δωδεκανήσου: θεμελιώδεις ουσιαστικές και δικονομικές αρχές - οργάνωση των εγγραφών στα κτηματικά βιβλία

Ι. Ο ΚτημΚανΔωδ ως τοπικό δίκαιο (lex specialis) και η αρχή της ενότητας του αστικού δικαίου: ερμηνευτικές προεκτάσεις

ΙΙ. Αρχές της νομιμότητας, του τεκμηρίου ακρίβειας και της δημόσιας πίστης των κτηματολογικών εγγραφών

ΙΙΙ. Οργάνωση των εγγραφών στα κτηματικά βιβλία

ΙV. Κατηγορίες γαιών (άρθρα 1-8 ΚτημΚανΔωδ) και τίτλοι ιδιοκτησίας

V. Ειδικά η χρησικτησία: ουσιαστικά και δικονομικά ζητήματα

Α. Το άρθ. 63 ΚτημΚανΔωδ και ο ΑΚ: νομολογιακά πορίσματα

Β. Χρησικτησία επί δημόσιων γαιών (εραζί μιριγιέ, αρζί-μιρί)

§ 4. Η εκκλησιαστική περιουσία της Δωδεκανήσου: από τον Κτηματολογικό Κανονισμό Δωδεκανήσου στο Εθνικό Κτηματολόγιο

Ι. Ενοριακή περιουσία

Α. Νομολογιακά δεδομένα

Β. Η διάταξη της § 7 του άρθ. 22 Ν. 4301/2014 και το ζήτημα της χρησικτησίας επί της ενοριακής περιουσίας των Δωδεκανήσων

II. Τίτλοι μοναστηριακής περιουσίας με νομική αιτία κτήσεως την κληρονομική διαδοχή μοναχών

A. Οι θέσεις της θεωρίας και οι ρυθμίσεις του βυζαντινορρωμαϊκού δικαίου

B. Οι θέσεις της νομολογίας. Κριτικές παρατηρήσεις

ΕΠΙΜΕΤΡΟ

Μελέτη υποθέσεων

§ 1. Η υπόθεση της Μονής της Πάτμου

Ι. Ιστορικό και δικαιικό πλαίσιο του ζητήματος

Α. Οι απόψεις της Μονής της Πάτμου

Β. Οι απόψεις του Δημοσίου

ΙΙ. Νομολογιακές κατευθύνσεις επί του ζητήματος, πριν και μετά την εισαγωγή στην Πάτμο του Εθνικού Κτηματολογίου

ΙΙΙ. Πορίσματα - Κριτικές παρατηρήσεις

§ 2. Ι. Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή Τοπλού Σητείας κατά Δημοσίου

Ι. Εισαγωγικά

ΙΙ. Ιστορικό της υπόθεσης και κρίσιμα νομικά ζητήματα. Οι ΑΠ 1550/1998 και ΕφΚρ 330/1999

§ 3. Χρησικτησία κατά τον ΚρητΑΚ και μοναστηριακή περιουσία από την περίοδο της Ενετοκρατίας. Υπόθεση Μονή Αγίας Τριάδος Τζαγκαρόλων Χανίων κατά Δημοσίου (ΑΠ 778/2002)

§ 4. ‘Μη δορυάλωτες’ εκκλησιαστικές γαίες και Εθνικό Κτηματολόγιο: η υπόθεση Μονή Πανορμίτη Σύμης κατά Δημοσίου (ΑΠ 458/2016)

Ι. Εισαγωγικά

ΙΙ. Ιστορικό μέρος και δικανική επιχειρηματολογία: κριτική προσέγγιση

§ 5. Το ζήτημα των ιδιοκτησιακών αξιώσεων της Μονής Βατοπεδίου Αγ. Όρους στη λίμνη Βιστωνίδα και στις παραλίμνιες εκτάσεις

Ι. Εισαγωγικά

ΙΙ. Ιστορικό της υπόθεσης

Α. Εναρκτήρια φάση (1920/1922 - 1930)

Β. Δεύτερη φάση (1998 - 2003/4): επίσημες γνωμοδοτήσεις και αρχική συναίνεση της εκτελεστικής εξουσίας

Γ. Τρίτη φάση (2003/4 - 2015): δικαστικοί αγώνες και δημόσια αντιπαράθεση

IΙΙ. Κριτική θεώρηση πτυχών της νομικής επιχειρηματολογίας

Α. Εγγενείς νομοτεχνικές δυσχέρειες εφαρμογής του 51 ΕισΝΑΚ

Β. Το νομικό κύρος των ιστορικοδικαιικών βυζαντινών και μεταβυζαντινών εγγράφων. Έννομες συνέπειες

Γ. Ζητήματα προκύπτοντα από τις παλινωδίες του Δημοσίου, υπό το φως των ΕΔΔΑ Ζαφρανάς (4.10.2011) και Κοσμάς (29.6.2017) κατά Ελλάδας

IV. Καταληκτικά Πορίσματα

Βασική βιβλιογραφία

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΩΝ ΠΗΓΩΝ

Ευρετήριο νομοθετικών πηγών

Πίνακας Προεδρικών Διαταγμάτων Διαχωρισμού Μοναστηριακής περιουσίας

Ευρετήριο ύλης